Hepatitis B-vaccinatie wordt gegeven ter preventie van infectie met het hepatitis-B-virus (HBV hepatitis B-virus (hepatitis B-virus )). Door vaccinatie kan acute en chronische hepatitis B voorkomen worden en daarmee ook complicaties als levercirrose en leverkanker. Voor informatie over deze ziekten zie de LCI-richtlijn Hepatitis-B.

Deze factsheet geeft informatie over de geregistreerde vaccins, de toepassingen, eigenschappen, contra-indicaties, vaccinatieschema’s en werkingsduur. Postexpositieprofylaxe valt buiten de scope van deze factsheet. Zie hiervoor de Landelijke richtlijn Prikaccidenten en de Richtlijn Seksaccidenten.

Indicaties

Hieronder worden indicaties genoemd die volgen uit een programmatisch aanbod en/of overige indicaties volgend uit bestaande kwaliteitsstandaarden.

Programmatisch aanbod

Overige indicaties

Op eigen verzoek

Als een persoon buiten deze toepassingen valt en – na overleg met huisarts of GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst ) – toch het vaccin wil krijgen, dan kan dat op eigen kosten via de huisarts of GGD.

Geregistreerde vaccins

Een serie die met een bepaald vaccin gestart is, kan zo nodig met een ander vaccin worden afgemaakt (Seto 1999).

Eigenschappen vaccins

Het hepatitis B-vaccin is een niet-levend vaccin. Het bevat geïnactiveerd en gezuiverd antigeen. De vaccins zijn subunitvaccins (HBs-antigeen) geproduceerd door middel van recombinante DNA-technieken. De vaccins die in Nederland tegen hepatitis B-infectie worden gebruikt, zijn vrij van thiomersal.

Doseringsschema

Controle vooraf op doorgemaakte hepatitis B of chronische hepatitis B (aanwezigheid van anti-HBc in bloed, indien positief tevens testen op HBsAg) is te overwegen indien de te vaccineren persoon (grote) kans op blootstelling heeft gehad. Dit wordt standaard gedaan binnen het Hepatitis B vaccinatieprogramma risicogroepen onder MSM mannen die seks hebben met mannen (mannen die seks hebben met mannen ) en sekswerkers en wordt geadviseerd op reizigersvaccinatiebureaus bij personen die afkomstig zijn uit HBV-endemisch gebied of waarvan 1 of beide ouders afkomstig is uit endemisch gebied. Vaccineren van mensen die hepatitis B hebben doorgemaakt of chronisch hepatitis B hebben is niet schadelijk, maar is niet zinvol.

Een groter interval tussen de eerste en tweede dosis van het 0,1,6-schema, heeft slechts een beperkt effect op de immunogeniciteit en/of uiteindelijke antilichaamconcentratie. Een langer interval tussen de tweede en derde dosis resulteert in hogere antilichaamconcentraties, maar niet in meer personen die seroconversie bereiken.

Bij non-respons volgt een revaccinatieschema, waarbij het aantal vaccinaties afhangt van de titerhoogte (aantal IU anti-HBs/L). Zie de bijlage Hepatitis B non-responders.

PreHevbri is van de markt gehaald en is niet meer verkrijgbaar. Met PreHevbri gestarte vaccinatieseries kunnen volgens het gebruikelijke schema (0, 1, 6 maanden) afgemaakt worden met HBVAXPRO of Engerix-B.  

Wijze van toediening

Zowel volwassenen als kinderen krijgen de vaccinaties i.m. in de m. deltoideus of m. triceps. Bij pasgeborenen en jonge zuigelingen i.m. toedienen in de anterolaterale dij.

Contra-indicaties

Er zijn geen specifieke absolute contra-indicaties voor hepatitis B vaccins, behalve een voorgeschiedenis van acute, ernstige overgevoeligheid (allergie of anafylactische shock) op een van de bestanddelen na eerdere vaccinaties. Zie voor de volledige contra-indicaties de bijsluiters van de vaccins.

Absoluut:

• Acute, ernstige overgevoeligheid voor een van de bestanddelen
• Acute allergische reactie of anafylactische shock na eerdere toediening van hetzelfde vaccin

Relatief:

• koorts > 38,5 graden.

Toelichting contra-indicaties

Niet alle vaccins zijn onderzocht bij zwangeren. Omdat het hier echter om een geïnactiveerd vaccin gaat, wordt er vanuit gegaan dat gebruik in de zwangerschap veilig is.

Premature zuigelingen kunnen gevaccineerd worden tegen hepatitis B. Er is echter, zoals in deze populatie te verwachten is, een lagere immuunrespons waargenomen voor bepaalde antigenen. Het potentiële risico op apnoe en de behoefte om de respiratoire functies gedurende 48-72 uur te monitoren dient in beschouwing te worden genomen in het geval van primaire immunisatie bij zeer premature kinderen (geboren ≤ 28 weken zwangerschap), in het bijzonder voor kinderen met een nog niet volledig ontwikkeld ademhalingsstelsel in de anamnese. Aangezien het profijt van vaccineren bij deze kinderen groot is, dient de vaccinatie niet onthouden of uitgesteld te worden.

Interferenties

Er zijn geen aanwijzingen dat gelijktijdige toediening met andere vaccins zal resulteren in een interferentie met de immuunrespons. Indien gelijktijdige toediening met andere vaccins nodig wordt geacht, moeten de vaccins op verschillende injectieplaatsen worden toegediend. Er zijn echter geen gegevens over de gelijktijdige toediening van PreHevbri en andere vaccins. Het gelijktijdige gebruik van PreHevbri en andere vaccins wordt niet aanbevolen.

Gelijktijdige toediening van Infanrix of Vaxelis met pneumokokken of BMR Bof, mazelen, rodehond (Bof, mazelen, rodehond)-vaccin kan de kans op een koortsreactie vergroten.

Veiligheid en bijwerkingen

Vaccinatie tegen hepatitis B is veilig bevonden (André 1989). Uit klinische trials en post-marketing monitoring blijkt dat de bijwerkingen van hepatitis B-vaccinatie mild en kortdurend zijn. Een uitgebreide beschrijving van mogelijke bijwerkingen is te vinden in de bijsluiter van het vaccin.

Veel voorkomende bijwerkingen: slaperigheid, hoofdpijn, spierpijn en plaatselijke reacties zoals roodheid, zwelling en pijn op de injectieplaats.

Ernstige allergische reacties: ernstige allergische reacties zijn zeer zeldzaam, maar niet uit te sluiten.

Geen bijwerkingen: ernstigere bijwerkingen (behalve anafylaxie) zijn in langdurige follow-up-studies nooit aangetoond.

Zwangerschap en lactatie: tijdens de zwangerschap of lactatieperiode lijkt vaccinatie met HBvaxPRO, Engerix-B of Fendrix geen probleem. Er zijn geen (ernstige) bijwerkingen van de vaccins voor moeder of kind te verwachten en kan waarschijnlijk veilig gebruikt worden.

Effectiviteit 

De effectiviteit van vaccinaties wordt bepaald op populatieniveau waarbij gekeken wordt naar het voorkomen van ziekte bij een groep gevaccineerde personen versus een groep ongevaccineerde personen. De effectiviteit is nooit 100%, en in individuele gevallen kan het zijn dat er geen beschermende immuunrespons optreedt (is primair vaccinfalen = het niet ontwikkelen van beschermende antistoffen na vaccinatie).

Na een volledige serie hepatitis B-vaccinaties heeft meer dan 95% van de jonge kinderen bescherming tegen het hepatitis B-virus (Op de Coul 2010). Bij gezonde volwassenen onder de 40 jaar induceren vaccinaties een beschermende antistoftiter (anti-HBs ≥10 IE/l) bij gemiddeld 30-55% na de eerste vaccinatie, 75% na de tweede vaccinatie en meer dan 90% na de derde vaccinatie (Zajac 1986, André 1989). De respons kan lager zijn bij het bestaan van factoren die geassocieerd zijn met een verhoogd kan op non-respons, (zie Toelichting effectiviteit). 

Postvaccinatie-titercontrole is over het algemeen niet nodig. In uitzonderingsgevallen is titercontrole wél aan te raden of te overwegen. Zie hiervoor postvaccinatie-titercontrole in de LCI-richtlijn Hepatitis B.

Toelichting effectiviteit

Gebleken is dat personen boven de 40 jaar, mannen, rokers, personen met een hoge BMI Body Mass Index. De BMI is een index die de verhouding tussen lengte en gewicht bij een persoon weergeeft. De BMI wordt veel gebruikt om een indicatie te krijgen of er sprake is van overgewicht of ondergewicht. (Body Mass Index. De BMI is een index die de verhouding tussen lengte en gewicht bij een persoon weergeeft. De BMI wordt veel gebruikt om een indicatie te krijgen of er sprake is van overgewicht of ondergewicht.) (body-mass index > 30), personen met nier- en leverziekten of hiv een grotere kans hebben op verminderde en non-respons na vaccinatie (André 1989, Wood 1993, Averhoff 1998, Vermeiren 2013). Ook bij bepaalde patiëntengroepen waarbij sprake is van gestoorde afweer (bijvoorbeeld cellulaire immuunstoornis, dialysepatiënten, patiënten die immuunsuppressiva gebruiken of chemotherapie krijgen en volwassenen met het Downsyndroom) kan de immuunrespons verminderd zijn. 

Vaccineren met een vaccin met 3-antigenen (PreHevbri) geeft in vergelijking met reguliere vaccins een betere respons bij personen ≥ 45 jaar. Een multicenter RCT toont superioriteit aan 4 weken na de 3e dosis PreHebvri t.o.v. Engerix-B (maand 0,1,6) bij volwassenen ≥ 45 jaar met een serobeschermingsniveau 89,4% vs. 73,1% en non-inferioriteit bij alle volwassenen ≥ 18 jaar met een serobeschermingsniveau 91,4% vs 76,5% (Vesikari 2021). Daarnaast werd in de leeftijdsgroep 18-44 jaar een vergelijkbaar serobeschermingsniveau gezien na 2 doses PreHevbri versus 3 doses Engerix-B (87,2% vs 91,1%). In deze studie werden personen met stabiele chronische aandoeningen geïncludeerd (o.a. roken, BMI > 30 en een kleine subgroep met diabetes mellitus). Een 2e multicenter RCT toonde eveneens non-inferioriteit aan van 3 doses PreHevbri versus Engerix-B bij volwassenen van 18-45 jaar 4 weken na de 3e dosis t.a.v. de GMC en ook het serobeschermingsniveau (99,3% vs. 94,8%) (Vesikari JAMA Netw open 2021). Er zijn slechts beperkte gegevens beschikbaar van overige groepen met een verminderde immuunrespons op vaccinatie, zoals personen met hiv of dialyse patiënten (Weinstein 2004, Elhanan 2018, Alon 2017). 

Van de personen met non-respons na de initiële vaccinatiereeks, heeft 44 tot meer dan 70% alsnog na een herhaling van de vaccinatiereeks met drie doses een anti-HBs ≥ 10 IU/l . De kans hierop is groter als de titer na de eerste vaccinatiereeks laag, maar meetbaar is evenals het gebruik van een vaccin met een hogere antigeen dosering (bijvoorbeeld HBVaxPro-40) of een krachtiger adjuvans (Fendrix) in vergelijking met een regulier vaccin zoals Engerix-B of HBVaxPro-10 (Hadler 1986, Hoebe 2012, Zhang 2015, Raven 2020, Beulens 2022). Mogelijk geldt dit ook voor een vaccin met meerdere antigenen (PreHevbri, 3-antigenen) (Weinstein 2004, Krawczyk 2014).

Beschermingsduur en revaccinatie

Voor hepatitis B wordt bij een antistoftiter (anti-HBs) > 10 IE/l 4-8 weken na een volledige serie vaccinaties bij een normale immuniteit uitgegaan van levenslange bescherming en is revaccinatie niet nodig.

Toelichting beschermingsduur en revaccinatie

Het beschermende effect van het vaccin is blijvend, ook als de titer na verloop van tijd zou dalen tot onder de 10 IE/l (Benatvala 2003). Dit komt naast inductie van anti-HBs ook door inductie van geheugen B- en T-cellen. Van de kinderen die met een primaire reeks van drie vaccinaties geïmmuniseerd is, heeft 15-50% na 5-15 jaar lage of ondetecteerbare titers anti-HBs (Liao 1999, Boxall 2004, Hammitt 2007). Van de volwassenen heeft 7-50% na 5 jaar titers lager dan 10 IE/l, en 30-60% na 9-11 jaar (Hadler 1986, Wainwright 1997, Goh 1995). Hoe hoger de antistoftiter direct na vaccinatie, hoe langer deze detecteerbaar blijft in het bloed (Ayerbe 2001).

Literatuur

• André FE. Summary of safety and efficacy data on a yeast-derived hepatitis B vaccine. Am J Med 1989;87(3a):14s-20s. (In eng). DOI: 10.1016/0002-9343(89)90525-1.
• Alon D, Stein GY, Hadas-Golan V, Tau L, Brosh T, Turner D. Immunogenicity of Sci-B-Vac (a Third-Generation Hepatitis B Vaccine) in HIV-Positive Adults. Isr Med Assoc J. 2017;19(3):143-146.
• Averhoff F, Mahoney F, Coleman P, Schatz G, Hurwitz E, Margolis H. Immunogenicity of hepatitis B Vaccines. Implications for persons at occupational risk of hepatitis B virus infection. Am J Prev Med 1998;15(1):1-8. (In eng). DOI: 10.1016/s0749-3797(98)00003-8.
• Ayerbe, M., Pérez-Rivilla, A. Assessment of long-term efficacy of hepatitis B vaccine. Eur J Epidemiol 17, 151–156 (2001). https://doi.org/10.1023/A:1017922302854
• Banatvala JE, et al. Hepatitis B vaccine -- do we need boosters? J Viral Hepat. 2003. PMID: 12558904 Review.
• Beulens C, et al. Evaluation of a personalized, dose-sparing revaccination strategy in hepatitis B vaccine non-responders - PubMed (nih.gov) Vaccine. 2022. PMID: 35469696
• Boxall EH, A Sira J, El-Shuhkri N, Kelly DA. Long-term persistence of immunity to hepatitis B after vaccination during infancy in a country where endemicity is low. J Infect Dis. 2004 Oct 1;190(7):1264-9. doi: 10.1086/423818. Epub 2004 Aug 27.
• Op de Coul EL, van Weert JW, Oomen PJ, et al. [Antenatal screening in the Netherlands for HIV, hepatitis B and syphilis is effective]. Ned Tijdschr Geneeskd 2010;154:A2175. (In dut).
• Elhanan E, Boaz M, Schwartz I, et al. A randomized, controlled clinical trial to evaluate the immunogenicity of a PreS/S hepatitis B vaccine Sci-B-Vac™, as compared to Engerix B^®, among vaccine naïve and vaccine non-responder dialysis patients. Clin Exp Nephrol. 2018;22(1):151-158. doi:10.1007/s10157-017-1416-7.
• Goh KT, Oon CJ, Heng BH, et al. Long-term immunogenicity and efficacy of a reduced dose of plasma-based hepatitis B vaccine in young adults. Bull World Health Organ. 1995;73: 523-527.
• Hadler SC, et al. Long-term immunogenicity and efficacy of hepatitis B vaccine in homosexual men. N Engl J Med. 1986. PMID: 2941687 Clinical Trial.
• Hammitt LL, Hennessy TW, Fiore AE, et al. Hepatitis B immunity in children vaccinated with recombinant hepatitis B vaccine beginning at birth: a follow-up study at 15 years. Vaccine. 2007;25:6958–64.
• Hoebe CJ, Vermeiren AP, Dukers-Muijrers NH. Revaccination with Fendrix® or HBVaxPro® results in better response rates than does revaccination with three doses of Engerix-B® in previous non-responders. Vaccine. 2012 Nov 6;30(48):6734-7. doi: 10.1016/j.vaccine.2012.08.074. Epub 2012 Sep 11.
• Krawczyk A, Ludwig C, Jochum C, et al. Induction of a robust T- and B-cell immune response in non- and low-responders to conventional vaccination against hepatitis B by using a third generation PreS/S vaccine. Vaccine. 2014;32(39):5077-5082. doi:10.1016/j.vaccine.2014.06.076.
• Lancet Infect Dis. 2021 Sep;21(9):1271-1281. doi: 10.1016/S1473-3099(20)30780-5. Epub 2021 May 11.
• Liao SS et al. Long-term efficacy of plasma derived vaccine: a 15-year follow-up study among Chinese children.Vaccine 1999; 17:2661–2666.
• Raven SFH, et al. Serological response to three alternative series of hepatitis B revaccination (Fendrix, Twinrix, and HBVaxPro-40) in healthy non-responders: a multicentre, open-label, randomised, controlled, superiority trial. Lancet Infect Dis. 2020. PMID: 31629649 Clinical Trial.
• Seto D, West DJ, Gilliam RR, Ioli VA, Ferrara DK, Rich B. Antibody responses of healthy neonates of two mixed regimens of hepatitis B vaccine. Pediatr Infect Dis J 1999;18(9):840-2. (In eng). DOI: 10.1097/00006454-199909000-00025.
• Vermeiren AP, Hoebe CJ, Dukers-Muijrers NH. High non-responsiveness of males and the elderly to standard hepatitis B vaccination among a large cohort of healthy employees. J Clin Virol. 2013 Sep;58(1):262-4. doi: 10.1016/j.jcv.2013.07.003. Epub 2013 Jul 26.
• Vesikari T, Langley JM, Segall N, et al. Immunogenicity and safety of a tri-antigenic versus a mono-antigenic hepatitis B vaccine in adults (PROTECT): a randomised, double-blind, phase 3 trial.
• Vesikari T, Finn A, van Damme P, et al. Immunogenicity and Safety of a 3-Antigen Hepatitis B Vaccine vs a Single-Antigen Hepatitis B Vaccine: A Phase 3 Randomized Clinical Trial. JAMA Netw Open. 2021 Oct 1;4(10):e2128652. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2021.28652.
• Wainwright RB, Bulkow LR, Parkinson AJ, et al. Protection provided by hepatitis B vaccine in a Yupik Eskimo population: results of a 10-year study. J Infect Dis. 1997;175:674-677.
• Weinstein T, Chagnac A, Boaz M, et al. Improved immunogenicity of a novel third-generation recombinant hepatitis B vaccine in patients with end-stage renal disease. Nephron Clin Pract. 2004;97(2):c67-c72. doi:10.1159/000078403.
• Wood RC, MacDonald KL, White KE, Hedberg CW, Hanson M, Osterholm MT. Risk factors for lack of detectable antibody following hepatitis B vaccination of Minnesota health care workers. Jama 1993;270(24):2935-9. (In eng).
• Zajac BA, West DJ, McAleer WJ, Scolnick EM. Overview of clinical studies with hepatitis B vaccine made by recombinant DNA. J Infect 1986;13 Suppl A:39-45. (In eng). DOI: 10.1016/s0163-4453(86)92668-x.
• Zhang L, et al. Antibody response to revaccination among adult non-responders to primary Hepatitis B vaccination in China. Hum Vaccin Immunother. 2015. PMID: 26252481