Publicatiedatum 27-05-2025 | 16:00

Veterinaire informatie bij de LCI-richtlijn Listeriose

Doel van de veterinaire informatie bij een LCI Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding )-richtlijn is om de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst )-professional te voorzien van context die relevant kan zijn voor bestrijding van de infectieziekte bij de mens. Dit kan bijvoorbeeld bijdragen aan bronopsporing en begrip van de epidemiologie. Voor meer informatie zie Ontwikkeling LCI-richtlijnen.

Achtergronden

Dierlijke reservoirs

Listeria monocytogenes kan bij veel warm- en koudbloedige diersoorten worden aangetroffen. Veel dieren zijn symptoomloos drager. Listeria monocytogenes overleeft goed in koud water, wat aquatische ecosystemen, inclusief de dieren die daar in leven, bijzonder geschikt maakt als reservoir. 

Epidemiologie

Verspreiding in de wereld bij dieren

Wereldwijd voorkomen.

Voorkomen in Nederland bij dieren

In Nederland komt Listeria monocytogenes vrij algemeen op veehouderijen voor. Veel dieren zijn drager en de bacterie komt in de omgeving voor. Prevalenties op bedrijfsniveau (150-200 bedrijven) lopen uiteen van 1,0 procent op vleeskuiken-, 8,8 procent op melkgeiten-, 16,7 procent op melkschapen-, 19,9 procent op vleeskalver-, 29,2 procent op vleesschapen- tot 33,7 procent op melkveebedrijven (Surveillance Zoönoseverwekkers Landbouwhuisdieren). 

Ziekteverschijnselen bij dieren

Veel dieren dragen Listeria monocytogenes symptoomloos in hun darmen bij zich. Listeriose is vooral een ziekte van herkauwers en wordt met name gezien bij schapen (Royal GD Gezondheidsdienst voor Dieren (Gezondheidsdienst voor Dieren ), Bagatella 2022). Infecties bij varkens zijn uiterst zeldzaam. Sporadisch komt listeriose bij gezelschapsdieren als honden, katten en konijnen voor. 

Bij volwassen herkauwers en konijnen kunnen vooral neurologische verschijnselen worden waargenomen door encefalitis. Bij dieren met één maag (varken, hond, kat), maar ook bij jonge herkauwers kan septicemie optreden met algemene ziekteverschijnselen (suf, zwak, koorts, soms met diarree). Bij herkauwers kan Listeria monocytogenes sporadisch subklinische mastitis veroorzaken, maar ook klinische mastitis is beschreven (Bagatella 2022). In het laatste deel van de dracht kan bij de verschillende diersoorten zonder voorafgaande ziekteverschijnselen abortus plaatsvinden (Radositis 2011).

Transmissie bij dieren

Relevante transmissieroutes bij dieren

Dieren worden over het algemeen orofecaal besmet. Herkauwers kunnen worden besmet door het eten van besmet slecht geconserveerd kuilvoer. In stalgebouwen, voederpijpen en materialen en in de grond kan Listeria monocytogenes vermenigvuldigen en lange tijd overleven en dit kan een besmettingsbron vormen (Radositis 2011). 

Besmettelijke periode bij dieren

Bacteriologisch onderzoek van vaginale uitvloeiing na abortus kan tot circa twee weken na verwerpen positief zijn voor Listeria monocytogenes. Voor een deel van de aborterende dieren geldt dat ook melk- en mestkweken enige tijd positief kunnen zijn (Royal GD).

Besmettelijkheid bij dieren

Sommige dieren scheiden Listeria monocytogenes langdurig in lage hoeveelheden via feces uit. De kans op besmetting van andere dieren langs deze weg is laag, maar zorgt wel voor besmetting van de omgeving en apparatuur. Bij abortus komen grotere aantallen bacteriën vrij, waardoor de kans op besmetting veel groter is.

Diagnostiek bij dieren

Listeria monocytogenes komt overal voor. Bij veel dieren kunnen antilichamen worden aangetoond zonder dat er sprake is geweest van klinische listeriose. Alleen een hoge titer of een titerstijging kan een diagnose ondersteunen. Kweek kan worden gedaan van bloed, organen, geaborteerde vrucht, vruchtvliezen en melk. Kweek uit vaginale uitvloeiing kan tot 2 weken na abortus positief zijn. 

Preventie

Immunisatie bij dieren

Er is geen vaccin tegen listeriose geregistreerd in Nederland.

Preventieve maatregelen bij dieren

Neem op een dierhouderij of bedrijf voor verwerking van vlees, melk(producten) of vis algemene hygiëneregels in acht: reinig en desinfecteer machines en oppervlaktes regelmatig en grondig.

Reinig en desinfecteer uiers/spenen vóór het melken van herkauwers om besmetting van de melk te voorkomen.

Reinigen en desinfecteren van dierverblijven

Na abortus is reiniging en desinfectie van omgeving van belang. Zo wordt voorkomen dat veel kiemen in het milieu achterblijven en een besmettingsbron voor anderen vormen.

Maatregelen

Meldingsplicht veterinair

Er is een meldingsplicht voor dierenartsen voor listeriose bij dieren, er is geen bestrijdingsplicht.

Behandeling bij dieren

Behandeling van dieren met antibiotica is mogelijk, maar de kiem is in de praktijk met voor de dierenarts beschikbare middelen vaak lastig te bereiken. Vooral in geval van meningo-encephalitis.

Literatuur