Inleiding

Op basis van de Osirismeldingen meldt de LCI Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding ) patiënten met een legionellapneumonie die in de periode van 2 tot en met 10 dagen voor hun eerste ziektedag in een of meerdere logiesverblijven. hebben verbleven (reisgerelateerde meldingen, TALD: Travel Associated Legionnaires Disease) aan ELDSNet (ECDC). Dit geldt zowel voor een verblijf in Nederland als een verblijf in het buitenland. ELDSNet is het legionellaplatform van de ECDC European Centre for Disease Prevention and Control (European Centre for Disease Prevention and Control ) ten behoeve van internationale clusteropsporing, waarin alle logiesverblijven wereldwijd verwerkt worden die een mogelijke bron kunnen zijn van een legionellapneumonie bij een patiënt. Alle EU Europese Unie (Europese Unie)-landen werken hieraan mee en melden aan ELDSNet. Via ELDSNet worden buitenlandse patiënten die geassocieerd zijn met een Nederlands logiesverblijf aan de LCI gemeld.

Het land waarin het logiesverblijf zich bevindt is verantwoordelijk voor de uitvoering van de procedures van een enkelvoudige melding en clustermelding. Indien een logiesverblijf dat geassocieerd is met twee of meer patiënten met een legionellapneumonie niet meewerkt aan het onderzoek of de legionellabesmetting niet onder controle krijgt, wordt dit door ELDSNet openbaar gepubliceerd (zie voor meer informatie: European Centre for Disease Prevention and Control). Zie voor meer informatie ook legionellose opgelopen tijdens vakantie op rivm.nl.

Dit hoofdstuk beschrijft de volgende werkwijzen:

• het melden van een patiënt met een overnachting in een Nederlands of buitenlands logiesverblijf
• een enkelvoudige melding van een patiënt met overnachting in een Nederlands logiesverblijf
• een (internationaal) cluster gerelateerd aan een logiesverblijf

Melden van patiënt met overnachting in logiesverblijf

• De GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst ) meldt alle logiesverblijven waarin een patiënt overnachtte tijdens de 14 dagen voor de eerste ziektedag via Osiris aan de LCI.
  • Eventuele relevante informatie over overige potentiële bronnen bij het logiesverblijf in het buitenland kan bij de accommodatiemelding in Osiris worden vermeld.
  • Voor de procedure is het belangrijk dat de exacte aankomst- en vertrekdatum worden gemeld en dat het logiesverblijf correct geïdentificeerd kan worden.
  • Verblijfgegevens (adres*, plaats, land, en zo mogelijk website van het logiesverblijf) zo compleet mogelijk verwerken.
    * Het gaat om het adres waar is verbleven en niet het sleuteladres van contactpersoon ter plaatse.
  • Verifieer bij voorkeur via internet de vindbaarheid van het logiesverblijf, zodat verblijven met vergelijkbare namen nog bij de patiënt nagevraagd kunnen worden.
  • Voor het achterhalen van (particuliere) vakantiewoningen die geen onderdeel zijn van een vakantiepark (zoals Airbnb) is het belangrijk om ook het telefoonnummer van de contactpersoon ter plaatse in te vullen.
• De LCI meldt de logiesverblijven waar de patiënt verbleef binnen 10 dagen voor eerste ziektedag aan ELDSNet.
• ELDSNet verifieert de details en stuurt vervolgens de melding van het logiesverblijf (via EpiPulse) door naar het land waar het logiesverblijf is gevestigd. Indien er een clustermelding is, worden alle Europese landen geïnformeerd. Voor logiesverblijven buiten de EU-regio informeert ELDSNet het betreffende land via de WHO World Health Organization (World Health Organization ). Landen buiten de EU hebben een eigen beleid dat kan afwijken van de in de EU geldende afspraken in geval van een cluster. Ook voor cruiseschepen zijn er aangepaste procedures.

Voor potentiële bronnen in het buitenland, waarbij niet werd overnacht in het buitenland, geldt de Europese procedure via ELDSNet niet. Vergelijkbaar met de werkwijze voor bronnen in een andere regio binnen Nederland kan de GGD risicovolle bronnen (bijvoorbeeld een wellnesscentrum dat werd bezocht tijdens een dagtrip) zelf doorgeven aan de gezondheidsautoriteiten van dat land. Op verzoek van de GGD of op eigen initiatief kan ook de LCI een potentiële bron doorgeven aan een ander land via het Early Warning Response System (EWRS).

Een enkelvoudige melding van een patiënt met overnachting in Nederlands logiesverblijf

• De LCI wordt via ELDSNet op de hoogte gebracht van een buitenlandse melding van een patiënt met overnachting in een Nederlands logiesverblijf.
• De LCI zorgt ervoor dat de GGD uit de betreffende regio en het Streeklab Haarlem (BEL) geïnformeerd worden hierover.
• BEL Bronopsporingseenheid legionellapneumonie (Bronopsporingseenheid legionellapneumonie) voegt het logiesverblijf toe aan de database (LP-GIS) voor clusterdetectie. Bij een enkelvoudige melding (single case notification) is het aan de beoordeling van de GGD waar het logiesverblijf ligt, of er een indicatie is voor bemonstering. Gebruik voor de beoordeling van de bronbemonstering en de verdere stappen de bijlage Brononderzoek legionellose.
• Overweeg het volgende advies: Vraag of het logiesverblijf een actueel legionellabeheersplan in werking heeft en het wordt uitgevoerd. Ook kan navraag worden gedaan naar recente wijzigingen van het leidingsysteem of verbouwingen en naar de aanwezigheid van potentiële bronnen (bubbelbaden, koeltorens bij een logiesverblijf, etc.). Indien hieruit mogelijke aandachtspunten naar voren komen, kan overlegd worden met de toezichthouder/handhaver voor verdere beoordeling. Zie voor verdere stappen de bijlage Brononderzoek legionellose.
• Een terugkoppeling aan ELDSNet is niet nodig bij een enkelvoudige melding.

Een (internationaal) cluster gerelateerd aan een logiesverblijf

In het geval dat er meerdere (buitenlandse en/of binnenlandse) patiënten met legionellapneumonie gelinkt zijn aan een logiesverblijf binnen 2 jaar, zal er een cluster notification door ELDSNet af worden gegeven. In dit geval zijn er verschillende verplichtingen waaraan de locatie moet voldoen conform EU wet- en regelgeving. De Europese procedure bij clusters gelden voor alle logiesverblijven, ongeacht of deze volgens de Nederlandse regelgeving prioritair zijn. Als er door ELDSNet een Cluster notification voor een Nederlands logiesverblijf wordt afgegeven aan de LCI gelden er verplichtingen voor het betreffende logiesverblijf die binnen een gestelde tijd teruggekoppeld dienen te worden aan ELDSNet via een formulier A en B. De GGD coördineert het proces. Naast de stappen beschreven in de bijlage Brononderzoek legionellose gelden de volgende aanvullende punten:

• Acties GGD:
  • geef voorlichting aan de eigenaar over het belang van de procedures, acties en consequenties
  • maak tijdens het gesprek een eerste inventarisatie van aanwezige potentiële bronnen (bijvoorbeeld leidingwaterinstallatie, natte koeltorens, bubbelbaden) om na te gaan welke toezichthouders betrokken moeten worden (zie hiervoor het Overzicht handhaving en toezicht per waterinstallatie)
  • maak een afspraak waarbij GGD, toezichthouder(s), evt. medewerker drinkwaterwaterbedrijf en BEL aanwezig kunnen zijn en coördineer de samenwerking
  • zorg ervoor dat het ingevulde ELDSNet-formulier A/B op tijd bij de LCI is
• Acties toezichthouder/handhaver:
  • De ELDSNet-procedure schrijft voor dat de verantwoordelijke autoriteit (handhaver, toezichthouder of anders) ter plaatse een technische risicoanalyse uitvoert om te beoordelen of het legionellabeheersplan en de uitvoering hiervan voldoen aan de regelgeving en de richtlijnen. Het kan wenselijk zijn dat er een medewerker van het drinkwaterbedrijf met de autoriteit meegaat, die technische beoordelingen kan maken op basis van het leidingwaternetwerk ter plaatse. Dit is aan de autoriteit om te beslissen. Het volstaat niet om de bestaande risicoanalyse en het beheersplan door de autoriteit telefonisch of per mail te beoordelen. Het is daarom zeer wenselijk om alle partijen op dezelfde dag en hetzelfde tijdstip op locatie te hebben.
  • Voor leidingwaterinstallaties kan de toezichthouder (drinkwaterbedrijf) adviezen geven aan de eigenaar van het logiesverblijf om legionellarisico's te verminderen. Zo nodig kan de handhaver (ILT) opleggen dat bepaalde maatregelen moeten worden genomen. Voor badwaterbassins is de toezichthouder de OD/RUD Omgevingsdienst/Regionale uitvoeringsdienst (Omgevingsdienst/Regionale uitvoeringsdienst). De provincie is de handhaver. In sommige provincies kan de OD/RUD ook namens de provincie als handhaver optreden (zie ook het Overzicht handhaving en toezicht per waterinstallatie). Voor natte koeltorens bij een logiesverblijf is de toezichthouder de OD/RUD en ook de handhaver.
  • De GGD en handhaver kunnen laagdrempelig contact opnemen met de LCI voor overleg over de risicobeoordeling en te nemen maatregelen.
  • Op basis van deze eerste technische risicoanalyse kunnen er door de handhaver direct preventieve maatregelen worden opgelegd aan de eigenaar van de locatie.
  • De handhaver vult ELDSNet-formulier A in en deelt dit met de GGD.
  • De toezichthouder en/of handhaver voert binnen 4 weken na de eerste risicoanalyse opnieuw op locatie een evaluerende risicoanalyse uit op basis van ELDSNet-formulier B. Hierin wordt beoordeeld of de adviezen en maatregelen naar tevredenheid zijn uitgevoerd door de eigenaar van de locatie. Ook de uitslag van de bronbemonstering door BEL wordt verwerkt op het formulier.
  • De handhaver vult ELDSNet-formulier B in en deelt dit met de GGD.

Consequenties bij het niet opvolgen van maatregelen door eigenaar of bij overschrijding deadline ELDSNet-formulier B

Indien deze deadlines overschreden worden en de formulieren te laat worden geüpload of als de locatie niet naar tevredenheid van de handhaver heeft gehandeld, zal het logiesverblijf op een internationale publieke lijst komen te staan (de ‘zwarte lijst’). De reisbranche (alle ANVR Algemene Nederlandse Vereniging voor Reisondernemingen (Algemene Nederlandse Vereniging voor Reisondernemingen)-aangesloten reisorganisaties) in Nederland, maar ook in het buitenland, wordt op de hoogte gebracht. Boekingen naar deze locatie zijn niet meer mogelijk via de ANVR-aangesloten reisorganisaties zolang het logiesverblijf op deze lijst staat. De reisorganisaties (die zijn aangesloten bij de ANVR) dragen zorg voor het informeren en eventueel evacueren van de gasten van het logiesverblijf. Sommige platforms die logiesverblijven online aanbieden, zetten het betreffende logiesverblijf op ‘niet beschikbaar’. De gevolgen voor een logiesverblijf kunnen dus groot zijn. Het is daarom belangrijk dat de deadlines voor het inleveren van de formulieren bij ELDSNet onder geen beding overschreden worden.

GGD in de rol van handhaver als vangnetfunctie

De Europese procedure bij clusters geldt voor alle logiesverblijven, ongeacht of deze volgens de Nederlandse regelgeving prioritair zijn. Het is daarom mogelijk dat er formeel geen handhaver is (voor een niet-prioritair logiesverblijf zoals een vakantiewoning of een B&B bestemd voor maximaal vijf personen). Het uitblijven van maatregelen en een beoordeling (formulier A en B) is echter niet wenselijk omdat het mogelijke gezondheidsrisico dan blijft bestaan. Bovendien kan dit ook het logiesverblijf ernstig benadelen. In overleg met de handhavers die voor prioritaire logiesverblijven zijn betrokken, kan door hen toch een risicoanalyse worden gedaan waarbij tenminste de punten van formulier A en B worden beoordeeld. Als handvat kan voor een risicoanalyse voor leidingwaterinstallaties hoofdstuk 4 van het Drinkwaterbesluit worden gebruikt. Voor een risicoanalyse bij bubbelbaden kan hoofdstuk 15 van het Besluit activiteiten Leefomgeving (Bal) worden gebruikt. Voor baden die niet vallen onder hoofdstuk 15 van het Bal (bijvoorbeeld bubbelbaden in een hotelkamer) kan de RIVM-hygiënerichtlijn voor sauna's en badinrichtingen als leidraad worden gebruikt. Indien er geen medewerking is, kan verdere opvolging plaats vinden op basis van de Wet Publieke Gezondheid. De GGD (i.s.m. afdeling Leefomgeving/THZ) heeft hierbij een vangnetfunctie.

Begrippenlijst