Doel van de veterinaire informatie bij een LCI Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding )-richtlijn is om de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst )-professional te voorzien van context die relevant kan zijn voor bestrijding van de infectieziekte bij de mens. Dit kan bijvoorbeeld bijdragen aan bronopsporing en begrip van de epidemiologie. Voor meer informatie zie Ontwikkeling LCI-richtlijnen.

Dierlijke reservoirs

Dieren kunnen mensen besmetten met SARS-CoV-2. Van huiskatten, Syrische hamsters en nertsen is bekend dat zij het virus hebben overgedragen op mensen, maar de aantallen zijn beperkt (Piewbang 2022, Yen 2022). Alleen bij uitbraken in nertsenfokkerijen zijn waarschijnlijk meerdere mensen besmet geraakt (Boklund 2021, Oude Munnink 2020, Hammer 2021).

In Nederland zijn er geen bekende natuurlijke reservoirs, maar in andere Europese landen zijn wilde marterachtigen gevonden die positief testten voor SARS-CoV-2, zoals een otter in Spanje (Padilla-Blanco 2022), of SARS-CoV-2 antilichamen hadden, zoals boommarters en dassen in Frankrijk (Davoust 2022). In Amerika is het witstaarthert (Odocoileus virginianus) een natuurlijk reservoir (Caserta 2022, Chandler 2021, Vandegrift 2022).

Epidemiologie

Verspreiding in de wereld bij dieren

In algemene zin zijn katachtigen (kat, leeuw, tijger, luipaard etc.), marterachtigen (nerts, fret etc.), apen (gorilla, makaak etc.), witstaarthert, hond, Syrische hamster en dwerghamster vatbaar voor alle varianten van het SARS-CoV-2 virus. De omikronvariant heeft meer gastheren, waaronder ook ratten en muizen. Verder zijn er in vrijwel alle ordes zoogdieren antilichamen of virusdeeltjes gevonden, waaronder ook in landbouwhuisdieren, zoals rund en geit.

Het virus is aangetoond in honden en katten wereldwijd. Daarnaast zijn er in het wild otters, Amerikaanse nertsen, witstaartherten, een luipaard en een reuzenmiereneter gevonden die geïnfecteerd waren met SARS-CoV-2. Dit zijn mogelijke natuurlijke reservoirs.

Voorkomen in Nederland bij dieren

Al in 2021 hadden asielkatten antilichamen tegen SARS-CoV-2 (Van der Leij 2021) en bij bezoek aan de dierenarts waren er zowel katten als honden PCR-positief of seropositief (Kannekens-Jager 2022).

Incubatieperiode bij dieren

Bij dieren (katten, Syrische hamsters, fretten, nertsen) is de incubatietijd ongeveer 1-2 dagen (spreiding 1-9 dagen) (Davoust 2022, Shou 2021, Bosco-Lauth 2020, Gaudreault 2020, Kim 2020, Shuai 2020, Adney 2022). 

Ziekteverschijnselen bij dieren 

Dieren kunnen asymptomatisch drager zijn, maar ook symptomen ontwikkelen. Bij huiskatten, nertsen en fretten zijn de symptomen meestal respiratoir en kunnen ook gastro-intestinale klachten voorkomen. Bij gehouden nertsen kan verhoogde sterfte optreden. Een deel van de nertsen kan ernstige respiratoire symptomen vertonen en laten histopathologisch een beeld van longontsteking zien (Oreshkova 2020, Chaintoutis 2021). Bij Syrische hamsters zijn de symptomen vaak beperkt tot gewichtsverlies en soms mild-respiratoir.

Natuurlijke immuniteit bij dieren

Bij huiskatten en Syrische hamsters is de natuurlijke immuniteit minimaal 28 dagen (Bosco-Lauth 2020, Chiba 2021, Clark 2021, Selvaraj 2021, Gaureault 2021), maar is de maximale duur van de natuurlijke immuniteit niet bekend. Nertsen hebben een natuurlijke immuniteit van maximaal 2 maanden (Boklund 2021, Rasmussen 2021), waarna herinfectie beschreven is, terwijl in fretten al na 28 dagen herinfectie mogelijk is (Patel 2021, Ryan 2021).

Transmissie bij dieren

Relevante transmissieroutes bij dieren

Bij huisdieren kan overdracht plaatsvinden naar mensen via direct contact en mogelijk aerogeen.

Besmettelijke periode bij dieren

Van niet alle diersoorten zijn hier gegevens over. Bij katten en Syrische hamsters is de periode waarin virusdeeltjes detecteerbaar zijn in de luchtwegen of feces meestal niet langer dan een 5-10 dagen na infectie (Selvaraj 2021, Monchatre-Leroy 2020, Blaurock 2022). Bij fretten en nertsen is de uitscheiding van virusdeeltjes verdwenen na ongeveer 10-12 dagen (Shuai 2020, Monchatre-Leroy 2020).

Besmettelijkheid van dieren

De ziekte is besmettelijk van dier op mens, maar dit komt zeer zelden voor. Dieren zijn besmettelijker wanneer er duidelijke symptomen zijn. Bij nertsen die in grote aantallen bij elkaar gehouden worden (en waarbij dus grote aantallen besmettelijke dieren in een kleine ruimte aanwezig zijn) zijn de meeste gevallen van dier-mens-transmissie opgetreden. 

Risicodieren

Huisdieren, specifiek katten, Syrische hamsters of fretten.

Bij verdenking van COVID-19 bij dieren kan contact opgenomen worden met de NVWA Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit ). Diagnostiek bij dieren vindt plaats via nasale swab en PCR. De monsters kunnen worden ingestuurd naar de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht volgens voorschrift in ‘Diagnostiek COVID-19 bij dieren – PCR op SARS-CoV-2(PDF)’. 

Bij besmetting van bedrijfsmatig gehouden dieren dient contact opgenomen te worden met de NVWA. Voor bedrijfsmatig gehouden dieren is diagnostiek mogelijk bij Wageningen Bioveterinary Research. Zie ook NVWA, Bedrijfsmatig gehouden dieren.

Meldingsplicht veterinair

Alleen meldingsplicht bij nertsenfokkerij. Aangezien die niet meer bestaan in Nederland, is er praktisch geen meldplicht.

Protocollen en draaiboeken veterinair

Zie NVWA, Bedrijfsmatig gehouden dieren en SARS-CoV-2 (niet meer beschikbaar). 

Maatregelen bij dieren

Zie NVWA, Bedrijfsmatig gehouden dieren en SARS-CoV-2 (niet meer beschikbaar).

Behandeling bij dieren

Er is geen specifieke behandeling voor dieren, indien noodzakelijk wordt ingezet op bestrijding van (ernstige) symptomen.

Voor de veterinaire paragrafen is een literatuursearch gedaan in ProMed, Pubmed en BioRxiv van 2019 tot en met 2023.

• Adney DR, Lovaglio J, Schulz JE, Yinda CK, Avanzato VA, Haddock E, et al. Severe acute respiratory disease in American mink experimentally infected with SARS-CoV-2. JCI Insight. 2022;7(22).
• Blaurock C, Breithaupt A, Weber S, Wylezich C, Keller M, Mohl B-P, et al. Compellingly high SARS-CoV-2 susceptibility of Golden Syrian hamsters suggests multiple zoonotic infections of pet hamsters during the COVID-19 pandemic. Scientific Reports. 2022;12(1):15069.
• Boklund A, Hammer AS, Quaade ML, Rasmussen TB, Lohse L, Strandbygaard B, et al. SARS-CoV-2 in Danish Mink Farms: Course of the Epidemic and a Descriptive Analysis of the Outbreaks in 2020. Animals (Basel). 2021;11(1).
• Bosco-Lauth AM, Hartwig AE, Porter SM, Gordy PW, Nehring M, Byas AD, et al. Experimental infection of domestic dogs and cats with SARS-CoV-2: Pathogenesis, transmission, and response to reexposure in cats. Proc Natl Acad Sci U S A. 2020.
• Caserta LC, Martins M, Butt SL, Hollingshead NA, Covaleda LM, Ahmed S, et al. White-tailed deer (<em>Odocoileus virginianus</em>) may serve as a wildlife reservoir for nearly extinct SARS-CoV-2 variants of concern. bioRxiv. 2022.
• Chaintoutis SC, Thomou Z, Mouchtaropoulou E, Tsiolas G, Chassalevris T, Stylianaki I, Lagou M, Michailidou S, Moutou E, Koenen JJH, Dijkshoorn JW, Paraskevis D, Poutahidis T, Siarkou VI, Sypsa V, Argiriou A, Fortomaris P, Dovas CI. Outbreaks of SARS-CoV-2 in naturally infected mink farms: Impact, transmission dynamics, genetic patterns, and environmental contamination. PLoS Pathog. 2021 Sep 7;17(9):e1009883. doi: 10.1371/journal.ppat.1009883. PMID: 34492088; PMCID: PMC8448373.
• Chandler JC, Bevins SN, Ellis JW, Linder TJ, Tell RM, Jenkins-Moore M, et al. SARS-CoV-2 exposure in wild white-tailed deer (<em>Odocoileus virginianus</em>). bioRxiv. 2021.
• Chiba S, Halfmann PJ, Hatta M, Maemura T, Fan S, Armbrust T, et al. Protective Immunity and Persistent Lung Sequelae in Domestic Cats after SARS-CoV-2 Infection. Emerg Infect Dis. 2021;27(2):660-3.
• Clark JJ, Sharma P, Bentley EG, Harding AC, Kipar A, Neary M, et al. Naturally-acquired immunity in Syrian Golden Hamsters provides protection from re-exposure to emerging heterosubtypic SARS-CoV-2 variants B.1.1.7 and B.1.351. bioRxiv. 2021.
• Davoust B, Guérin P, Orain N, Fligny C, Flirden F, Fenollar F, et al. Evidence of antibodies against SARS-CoV-2 in wild mustelids from Brittany (France). Transboundary and Emerging Diseases. 2022;69(5):e3400-e7.
• Gaudreault NN, Carossino M, Morozov I, Trujillo JD, Meekins DA, Madden DW, et al. Experimental re-infected cats do not transmit SARS-CoV-2. Emerg Microbes Infect. 2021:1-38.
• Gaudreault NN, Trujillo JD, Carossino M, Meekins DA, Morozov I, Madden DW, et al. SARS-CoV-2 infection, disease and transmission in domestic cats. Emerg Microbes Infect. 2020:1-36.
• Hammer AS, Quaade ML, Rasmussen TB, Fonager J, Rasmussen M, Mundbjerg K, et al. SARS-CoV-2 Transmission between Mink (<em>Neovison vison</em>) and Humans, Denmark. Emerging Infectious Disease journal. 2021;27(2).
• Universiteit Utrecht. Diagnostiek COVID-19 bij dieren – PCR op SARS-CoV-2.  https://www.uu.nl/sites/default/files/Diagnostiek%20COVID19%20bij%20die…(PDF)
• Kannekens-Jager MM, de Rooij MMT, de Groot Y, Biesbroeck E, de Jong MK, Pijnacker T, et al. SARS-CoV-2 infection in dogs and cats is associated with contact to COVID-19-positive household members. Transbound Emerg Dis. 2022;69(6):4034-40.
• Kim YI, Kim SG, Kim SM, Kim EH, Park SJ, Yu KM, et al. Infection and Rapid Transmission of SARS-CoV-2 in Ferrets. Cell Host Microbe. 2020.
• Monchatre-Leroy E, Lesellier S, Wasniewski M, Picard-Meyer E, Richomme C, Boué F, et al. Hamster and ferret experimental infection with intranasal low dose of a single strain of SARS-CoV-2. bioRxiv. 2020:2020.09.24.311977.
• NVWA. Bedrijfsmatig gehouden dieren en SARS-CoV-2. https://www.nvwa.nl/nieuws-en-media/actuele-onderwerpen/corona/g/bedrij…
• Oreshkova N, Molenaar RJ, Vreman S, Harders F, Oude Munnink BB, Hakze-van der Honing RW, Gerhards N, Tolsma P, Bouwstra R, Sikkema RS, Tacken MG, de Rooij MM, Weesendorp E, Engelsma MY, Bruschke CJ, Smit LA, Koopmans M, van der Poel WH, Stegeman A. SARS-CoV-2 infection in farmed minks, the Netherlands, April and May 2020. Euro Surveill. 2020 Jun;25(23):2001005. doi: 10.2807/1560-7917.ES.2020.25.23.2001005. Erratum in: Euro Surveill. 2021 Mar;26(12): PMID: 32553059; PMCID: PMC7403642.
• Oude Munnink BB, Sikkema RS, Nieuwenhuijse DF, Molenaar RJ, Munger E, Molenkamp R, et al. Transmission of SARS-CoV-2 on mink farms between humans and mink and back to humans. Science. 2020.
• Padilla-Blanco M, Aguilo-Gisbert J, Rubio V, Lizana V, Chillida-Martinez E, Cardells J, et al. The Finding of the Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus (SARS-CoV-2) in a Wild Eurasian River Otter (Lutra lutra) Highlights the Need for Viral Surveillance in Wild Mustelids. Front Vet Sci. 2022;9:826991.
• Patel DR, Field CJ, Septer KM, Sim DG, Jones MJ, Heinly TA, et al. Transmission and Protection against Reinfection in the Ferret Model with the SARS-CoV-2 USA-WA1/2020 Reference Isolate. Journal of Virology. 2021;95(13):e02232-20.
• Piewbang C, Poonsin P, Lohavicharn P, Wardhani SW, Dankaona W, Puenpa J, et al. SARS-CoV-2 Transmission from Human to Pet and Suspected Transmission from Pet to Human, Thailand. J Clin Microbiol. 2022;60(11):e0105822.
• Rasmussen TB, Fonager J, Jørgensen CS, Lassaunière R, Hammer AS, Quaade ML, et al. Infection, recovery and re-infection of farmed mink with SARS-CoV-2. PLOS Pathogens. 2021;17(11):e1010068.
• Ryan KA, Bewley KR, Fotheringham SA, Slack GS, Brown P, Hall Y, et al. Dose-dependent response to infection with SARS-CoV-2 in the ferret model and evidence of protective immunity. Nat Commun. 2021;12(1):81.
• Selvaraj P, Lien CZ, Liu S, Stauft CB, Nunez IA, Hernandez M, et al. SARS-CoV-2 infection induces protective immunity and limits transmission in Syrian hamsters. Life Sci Alliance. 2021;4(4).
• Shou S, Liu M, Yang Y, Kang N, Song Y, Tan D, et al. Animal Models for COVID-19: Hamsters, Mouse, Ferret, Mink, Tree Shrew, and Non-human Primates. Frontiers in Microbiology. 2021;12.
• Shuai L, Zhong G, Yuan Q, Wen Z, Wang C, He X, et al. Replication, pathogenicity, and transmission of SARS-CoV-2 in minks. National Science Review. 2020.
• van der Leij WJR, Broens EM, Hesselink JW, Schuurman N, Vernooij JCM, Egberink HF. Serological Screening for Antibodies against SARS-CoV-2 in Dutch Shelter Cats. Viruses. 2021;13(8).
• Vandegrift KJ, Yon M, Surendran-Nair M, Gontu A, Amirthalingam S, Nissly RH, et al. Detection of SARS-CoV-2 Omicron variant (B.1.1.529) infection of white-tailed deer. bioRxiv. 2022.
• Yen H-L, Sit THC, Brackman CJ, Chuk SSY, Gu H, Tam KWS, et al. Transmission of SARS-CoV-2 delta variant (AY.127) from pet hamsters to humans, leading to onward human-to-human transmission: a case study. The Lancet. 2022;399(10329):1070-8.