Doel van de veterinaire informatie bij een LCI Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding )-richtlijn is om de GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst )-professional te voorzien van context die relevant kan zijn voor bestrijding van de infectieziekte bij de mens. Dit kan bijvoorbeeld bijdragen aan bronopsporing en begrip van de epidemiologie. Voor meer informatie zie Ontwikkeling LCI-richtlijnen.

Dierlijke reservoirs

L. monocytogenes kan bij veel warm- en koudbloedige diersoorten worden aangetroffen. Veel dieren zijn symptoomloos drager. Bij varkens kan de bacterie in de tonsillen zitten en bij de slacht een bron van besmetting van het vlees en slachtapparatuur vormen (Autio et al. 2004). Sporadisch komt listeriose bij gezelschapsdieren als honden, katten en konijnen voor.

In silage (kuilvoer) kan L. monocytogenes zich vermenigvuldigen en tot enkele jaren overleven.

Epidemiologie

Verspreiding in de wereld bij dieren

Wereldwijd voorkomen.

Voorkomen in Nederland bij dieren

In Nederland komt L. monocytogenes vrij algemeen op veehouderijen voor. Veel dieren zijn drager en de bacterie komt in de omgeving voor.

Pathogenese bij dieren

Bij septicemische beloopvormen of abortus vormt de intestinale mucosa de belangrijkste porte d’entrée (OIE 2014). Via de bloedbaan worden uterus en vrucht geïnfecteerd. Bij een encefalitische beloopvorm invadeert L. monocytogenes de hersenstam vermoedelijk via de hersenzenuwen na binnendringen van de orale mucosa via kleine wondjes. Septicemische, abortieve en encefalitische beloopvormen worden vooral bij schapen, geiten en runderen gezien (OIE, 2014). L. monocytogenes kan na orale opname in het darmkanaal terechtkomen. Het dier kan vervolgens enkele maanden tot jaren drager blijven.

Incubatieperiode bij dieren

Bij dieren is de incubatietijd 1 tot 7 weken. Abortus vindt doorgaans 5 tot 10 dagen na infectie plaats.

Ziekteverschijnselen bij dieren 

Veel dieren dragen L. monocytogenes symptoomloos in hun darmen bij zich. Bij volwassen herkauwers en konijnen kunnen vooral neurologische verschijnselen worden waargenomen door encefalitis. Bij dieren met één maag (varken, hond, kat), maar ook bij jonge herkauwers kan septicemie optreden met algemene ziekteverschijnselen (suf, zwak, koorts, soms met diarree). Bij herkauwers kan L. monocytogenes sporadisch subklinische mastitis veroorzaken. In het laatste deel van de dracht kan bij de verschillende diersoorten zonder voorafgaande ziekteverschijnselen abortus plaatsvinden (Radositis 2011).

Transmissie bij dieren

Relevante transmissieroutes bij dieren

Dieren worden over het algemeen orofecaal besmet. Herkauwers kunnen worden besmet door het eten van besmet kuilvoer. In stalgebouwen, voederpijpen en materialen kan L. monocytogenes lange tijd overleven en een besmettingsbron vormen, doordat de bacteriën biofilms kunnen vormen of meer dan 2 jaar in droge grond of feces kunnen overleven (Radositis 2011).

Besmettelijke periode bij dieren

Bij dieren komt listeriose vooral in winter en het vroege voorjaar voor. Immuniteit neemt toe, waarna minder wordt uitgescheiden. In melk kan L. monocytogenes tot 3 jaar worden uitgescheiden.

Besmettelijkheid bij dieren

Sommige dieren scheiden L. monocytogenes in lage hoeveelheden via feces uit. De kans op besmetting van andere dieren langs deze weg is laag, maar zorgt wel voor besmetting van de omgeving en apparatuur. Bij abortus komen grotere aantallen bacteriën vrij, waardoor de kans op besmetting veel groter is. Na infectie bij dieren via maagdarmkanaal kan L. monocytogenes langdurig worden uitgescheiden.

L. monocytogenes komt overal voor. Bij veel dieren kunnen antilichaamtiters worden aangetoond zonder dat er sprake is geweest van klinische listeriose. Alleen een hoge titer of een titerstijging kan een diagnose ondersteunen. Kweek kan worden gedaan van bloed, organen, vruchtvliezen en melk. Kweek uit vaginale uitvloeiing kan tot 2 weken na abortus. Hoge titers kunnen worden gevonden bij zieke dieren in kuddes waar klinische gevallen zijn geweest.

Immunisatie bij dieren

Er bestaan levend verzwakte vaccins voor dieren, maar deze worden weinig toegepast in Nederland, enerzijds vanwege het sporadisch karakter van de ziekte bij dieren niet kosteneffectief is (Merck Veterinary Manual).

Preventieve maatregelen bij dieren

Zwangeren dienen geen geboortehulp te verlenen bij (mogelijk) geïnfecteerde herkauwers. Ook nakomelingen en nageboortes van deze dieren kunnen besmet zijn.

• Draag lange handschoenen bij het geven van geboortehulp aan mogelijk besmette dieren en dek huidwondjes met een waterdichte pleister af, draag een spatbril.
• Neem op een dierhouderij of bedrijf voor verwerking van vlees of melk(producten) algemene hygiëneregels in acht: reinig en desinfecteer machines en oppervlaktes regelmatig en grondig.
• Reinig en desinfecteer uiers/spenen vóór het melken van herkauwers om besmetting van de melk te voorkomen.
• Gebruik alleen gepasteuriseerde melk voor consumptie en verwerking tot melkproducten.

Reinigen en desinfecteren van dierverblijven

Na abortus is reiniging en desinfectie van omgeving van belang. Zo wordt voorkomen dat veel kiemen in het milieu achterblijven en een besmettingsbron voor anderen vormen.

Meldingsplicht veterinair

Er is een meldingsplicht voor dierenartsen voor listeriose bij dieren, er is geen bestrijdingsplicht.

Behandeling bij dieren

Behandeling van dieren met antibiotica is mogelijk, maar de kiem is vaak lastig te bereiken. Vooral in geval van mastitis.

• Radositis OM, Gay C, Blood D, Hinchcliff K (2011). Veterinary Medicine: A Textbook of the Disease of Cattle, Sheep, Pigs, Goats and Horses. London, W.B. Saunders Company Ltd. 10th ed.