Het meningokokken ACWY-vaccin is een vaccin tegen invasieve meningokokkenziekte die veroorzaakt wordt door Neisseria meningitidis serogroepen A, C, W en Y (hierna genoemd: meningokokken ACWY). Voor informatie over deze ziekte inclusief postexpositieprofylaxe, zie de LCI-richtlijn Meningokokkenziekte. Tegen meningokokken veroorzaakt door serogroep B zijn andere vaccins beschikbaar. Zie de factsheet Meningokokken B-vaccinatie.

Indicaties

Hieronder worden indicaties genoemd die volgen uit een programmatisch aanbod en/of overige indicaties volgend uit bestaande kwaliteitsstandaarden.

Programmatisch aanbod

Rijksvaccinatieprogramma: voor alle kinderen tot 18 jaar is sinds 1 mei 2018 vaccinatie tegen meningokokken ACWY in het Rijksvaccinatieprogramma (RVP Rijksvaccinatieprogramma (Rijksvaccinatieprogramma )) opgenomen. Kinderen krijgen 1 dosis op de leeftijd van 14 maanden en 1 dosis op de leeftijd van 14 jaar. Zie Rijksvaccinatieprogramma Meningokokken ACWY-vaccinatie. Van 2002 tot 2018 werd het monovalente meningokokken C-vaccin (MenC meningokokken type C (meningokokken type C )) gebruikt in het RVP.

Overige indicaties

Op eigen verzoek

Als een persoon buiten de genoemde indicaties valt en – na overleg met huisarts of vaccinatiebureau - toch het vaccin wil krijgen, dan kan dat op eigen kosten via de huisarts, GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst ) of ander vaccinatiebureau. De volgende overwegingen kunnen worden meegenomen:

• Invasieve meningokokkenziekte door serogroepen A, C, W of Y komt relatief weinig voor in Nederland. Sinds de invoering van het meningokokken ACWY-vaccin in het RVP Rijksvaccinatieprogramma (Rijksvaccinatieprogramma ) in 2018 is het aantal ziektegevallen per jaar sterk afgenomen. In 2022-2024 was de gemiddelde incidentie lager dan 0,1 per 100.000 personen (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu ) 2025). Dat waren jaarlijks 7-15 gevallen van invasieve meningokokkenziekte veroorzaakt door serogroep A, C, W of Y. De incidentie was het hoogst bij oudere volwassenen, wat te verwachten valt aangezien jongere leeftijdsgroepen grotendeels zijn gevaccineerd tegen meningokokken ACWY. Voor meer informatie over epidemiologie, zie de LCI-richtlijn Meningokokkenziekte en Meningokokken op RIVM.nl.
• De ernst van de aandoening, met vaak een snelle ziekteprogressie en potentieel fulminant beloop. Zelfs bij snelle en adequate behandeling overlijdt 10 tot 15 procent van de patiënten met invasieve meningokokkenziekte ACWY. Ongeveer 20 procent van de patiënten houdt restverschijnselen zoals hersenschade, doofheid en neurologisch klachten na meningokokkenmeningitis en amputatie van (delen) van de ledematen als gevolg van sepsis (CDC 2024, Middeldorp 2023).
• De beschikbare observationele gegevens wijzen op een goede effectiviteit van meningokokken ACWY-vaccins in het voorkomen van invasieve meningokokkenziekte (zie Effectiviteit). Er is nog onzekerheid over de duur van de bescherming (zie Beschermingsduur). 
• De bijwerkingen, zie Veiligheid en bijwerkingen.
• De kosten van de vaccins, waarbij (ten minste) 1 dosis nodig is.
• Het vaccin veroorzaakt over het algemeen een minder sterke antistofrespons bij mensen met een verzwakt immuunsysteem (Ohm 2023, San Francisco Ramos 2024). Daartegenover staat dat deze groep – door een mogelijk verhoogd risico op invasieve meningokokkenziekte – meer baat kan hebben bij vaccinatie (Taha 2021).

Geregistreerde vaccins

Penbraya (gecombineerd vaccin met menACWY-conjugaatcomponent en MenB-component) is niet meer geregistreerd in Europa. Na registratie november 2024 heeft de firma in januari 2025 besloten om de (Europese) registratie terug te trekken.

Eigenschappen vaccins

Nimenrix, Menveo en MenQuadfi zijn quadrivalente conjugaatvaccins tegen de meningokokkengroepen ACWY.

De vaccins bevatten oligo- of polysaccharideantigenen van de vier meningokokkengroepen A, C, W en Y. Deze antigenen zijn gekoppeld (geconjugeerd) aan een difterie- of tetanustoxoïd, dat fungeert als dragereiwit. Dit zorgt ervoor dat de immuunrespons T-cel afhankelijk wordt, waardoor ook een immunologisch geheugen wordt opgebouwd. Bij een herhaalde vaccinatie zorgt dit voor een boosterrespons. Conjugaatvaccins zijn vanaf zeer jonge leeftijd immunogeen.

Kruisbescherming

Nimenrix, MenQuadfi en Menveo bieden geen bescherming tegen meningokokken groep B (zie SmPC’s). Voor bescherming tegen meningokokken B zijn andere vaccins beschikbaar, zie de factsheet Meningokokken B-vaccinatie.

Doseringsschema

Het vaccinatieschema bestaat, afhankelijk van de leeftijd en vaccin, uit 1 tot 2 vaccinaties voor de primaire immunisatie (zie tabellen hieronder). Dit kan gevolgd worden door een boostervaccinatie (afhankelijk van de leeftijd en vaccin). Een dosis bevat 0,5 ml.

Voor de timing en het doseringsschema bij personen na allogene en autologe stamceltransplantatie, zie de handleiding Handleiding Vaccinatie bij hematologische aandoeningen.

* Voor meer informatie over het RVP-doseringschema, zie Rijksvaccinatieprogramma Meningokokken ACWY-vaccinatie.

Wijze van toediening

De vaccins worden toegediend via een intramusculaire injectie in de deltaspier van de bovenarm. Bij zuigelingen bij voorkeur in het anterolaterale gedeelte van de dij.

Contra-indicaties

Absolute contra-indicatie:

• Ernstige overgevoeligheid voor één van de bestanddelen. 
• Aangetoonde ernstige en/of onmiddellijke (binnen 4 uur optredende) allergische reactie na een eerdere toediening van hetzelfde vaccin.  

Relatieve contra-indicatie:

• Zoals dat voor alle vaccins geldt, dient ook toediening van meningokokken ACWY-vaccins te worden uitgesteld bij personen die lijden aan een koortsende ziekte (38,5 °C of hoger).
• Zwangerschap: er is een beperkte hoeveelheid gegevens over het gebruik bij zwangere vrouwen. Het vaccin dient alleen te worden gebruikt wanneer er een verhoogd risico is op blootstelling.
• Borstvoeding: het is niet bekend of het vaccin in de moedermelk wordt uitgescheiden. Het vaccin dient alleen te worden gebruikt bij een verhoogd risico op blootstelling.

Interacties

Er zijn geen aanwijzingen dat gelijktijdige toediening met andere vaccins de immuunrespons klinisch relevant beïnvloedt. Gelijktijdige toediening van meningokokken ACWY-vaccins is onderzocht in combinatie met vaccins tegen: difterie, tetanus, kinkhoest, geïnactiveerd poliomyelitis, Haemophilus influenzae type b, hepatitis A, hepatitis B, pneumokokken, mazelen, bof, rodehond, varicella, HPV humaanpapillomavirus (humaanpapillomavirus ), gele koorts, buiktyfus (Vi polysaccharide), Japanse encefalitis, rabiës en meningokokken B. Bij gelijktijdige toediening van meerdere vaccins, dienen de vaccinaties op afzonderlijke injectieplaatsen te worden toegediend.

De SmPC adviseert waar mogelijk Nimenrix en een tetanustoxoïd (TT)-bevattend vaccin gelijktijdig toe te dienen, en indien dat niet mogelijk is, Nimenrix minimaal één maand vóór het TT-bevattend vaccin toe te dienen. Deze mogelijke interactie is echter waarschijnlijk niet klinisch relevant.

Vaccinatie met een tetanustoxoïd- of difterietoxoïd-bevattend meningokokken ACWY-vaccin vervangt niet de vaccinatie tegen tetanus of difterie.

Veiligheid en bijwerkingen

Zoals bij alle vaccinaties kunnen milde bijwerkingen worden verwacht. Zeer zeldzame reacties, zoals een ernstige allergische reactie, zijn niet uit te sluiten.

Meest voorkomende bijwerkingen:

• plaatselijke reacties zoals roodheid, zwelling en pijn op de injectieplaats;
• slaperigheid, koorts, spierpijn, gewrichtspijn, hoofdpijn;
• eetstoornissen, misselijkheid, braken, diarree.

Uitzonderlijke bijwerkingen:

• lymfadenopathie;
• urticaria.

Effectiviteit 

Immunogeniciteit

De werkzaamheid van vaccins tegen meningokokken ACWY-ziekte wordt bepaald door het meten van antistofconcentraties in het bloed van gevaccineerden en ook door het meten van de functionaliteit van de antistoffen (SBA test). Seroconversie wordt gedefinieerd als een hSBA-titer (humaan serum bactericide activiteit) of rSBA-titer (konijn serum bactericide activiteit) van ten minste 1:8. Deze grenswaarde noemen we de correlate of protection.

Meningokokken ACWY-vaccins geven doorgaans hoge seroconversiepercentages tegen de vier serogroepen een maand na vaccinatie. Een enkele dosis van een conjugaatvaccin meningokokken ACWY induceert een adequate bactericide antistofrespons bij 67 tot 99 procent van de personen afhankelijk van vaccin, leeftijd, gebruikte SBA test en serogroep (Conti 2023).

Effectiviteit

De effectiviteit van vaccinaties wordt bepaald op populatieniveau waarbij gekeken wordt naar het voorkomen van ziekte bij een groep gevaccineerde personen versus een groep ongevaccineerde personen. De effectiviteit is nooit 100 procent, en in individuele gevallen kan het zijn dat er geen beschermende immuunrespons optreedt (is primair vaccinfalen = het niet ontwikkelen van beschermende antistoffen na vaccinatie) (WHO World Health Organization (World Health Organization ) position paper 2017).

Er zijn geen gerandomiseerde klinische studies beschikbaar die de werkzaamheid van de vaccins tegen ziekte hebben bepaald, omdat vanwege de lage ziekte-incidentie deze studies onhaalbaar groot zouden moeten zijn. De beschikbare observationele gegevens wijzen echter op een goede effectiviteit van meningokokken ACWY-vaccins in het voorkomen van invasieve meningokokkenziekte in landen met een publiek vaccinatieprogramma tegen meningokokken ACWY (Ohm 2022, Campbell 2021). De studies tonen een geschatte vaccineffectiviteit van 92 procent tegen invasieve meningokokken-W ziekte in Nederland en 94 procent tegen serogroepen C, W en Y in Engeland. Voor serogroep A kon de vaccineffectiviteit niet worden geschat vanwege het ontbreken van gevallen. In Nederland leidde de opname van het vaccin in het RVP Rijksvaccinatieprogramma (Rijksvaccinatieprogramma ) in 2018 tot een aanzienlijke daling van het aantal ziektegevallen (Ohm 2022). Daarnaast heeft zich sinds de invoering in het RVP slechts één geval van vaccinfalen voorgedaan: invasieve meningokokken W-ziekte bij een gevaccineerd kind in 2019 (RIVM 2025).

Dragerschap

Er zijn aanwijzingen dat meningokokken ACWY-vaccins ook bescherming bieden tegen dragerschap en daarmee bijdragen aan groepsimmuniteit (Carr 2022, Miellet 2023). Een eerdere meta-analyse vond echter geen significant effect (McMillan 2021).

Beschermingsduur en revaccinatie

Het is niet bekend hoelang een meningokokken ACWY-vaccin precies bescherming biedt. De beschermingsduur kan variëren afhankelijk van verschillende factoren, zoals de leeftijd op het moment van vaccinatie, de serogroep, het gebruikte vaccin en of de persoon eerder is gevaccineerd tegen meningokokken. Op basis van de seroprotectie van meningokokken ACWY-vaccins, die meestal meer dan 5 jaar na vaccinatie aanhoudt, kan over het algemeen echter langdurige effectiviteit worden verwacht (Ohm 2020).

Een booster kan overwogen worden bij personen met een (aanhoudend) verhoogd risico op invasieve meningokokkenziekte, zoals medische risicogroepen en reizigers naar endemische gebieden. Voor pelgrims naar Mekka gelden specifieke vereisten. Zie ook het LCR Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering (Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering )-protocol ‘Hadj en Umrah: pelgrims naar Mekka’.

Nimenrix

Voor Nimenrix hebben studies aangetoond dat een adequate antistofrespons tot minstens 10 jaar na primaire immunisatie kan aanhouden en tot minstens 6 jaar na een booster (Burman 2024). De hoeveelheid antistoffen tegen meningokokken ACWY neemt sneller af als kinderen op jonge leeftijd gevaccineerd zijn, met name onder de leeftijd van 5 jaar (Burman 2024, Knuf 2012). Bij personen van 50 jaar of ouder is de immuunrespons na primovaccinatie met Nimenrix mogelijk ook minder langdurig (Ohm 2020).

Menveo

Menveo induceert een antistofrespons die in aanzienlijke mate tot 5 jaar na vaccinatie aanhoudt (Baxter 2016, Tipton 2019). Bij kinderen met een eenmalige primovaccinatie tussen de 2-5 jaar oud daalt de hoeveelheid antistoffen over het algemeen sneller dan bij oudere kinderen en adolescenten (Baxter 2016).

MenQuadfi

Voor MenQuadfi zijn er gegevens die beschermende antistofniveaus laten zien van 3 tot 7 jaar na vaccinatie, afhankelijk van de leeftijd tijdens primaire immunisatie (Piazza 2022, Robertson 2023).

Literatuur

•  Baxter R, Keshavan P, Welsch JA, Han L, Smolenov I. Persistence of the immune response after MenACWY meningokokken typen A,C,W,Y. (meningokokken typen A,C,W,Y. )-CRM vaccination and response to a booster dose, in adolescents, children and infants. Hum Vaccin Immunother. 2016;12(5):1300-10. https://doi.org/10.1080/21645515.2015.1136040
• Burman C, Knuf M, Safadi MAP, Findlow J. Antibody persistence and revaccination recommendations of MenACWY-TT: a review of clinical studies assessing antibody persistence up to 10 years after vaccination. Expert Rev Vaccines. 2024;23(1):614-35. https://doi.org/10.1080/14760584.2024.2348609
• Campbell H, Andrews N, Parikh SR, White J, Edelstein M, Bai X, Lucidarme J, Borrow R, Ramsay ME, Ladhani SN. Impact of an adolescent meningococcal ACWY immunisation programme to control a national outbreak of group W meningococcal disease in England: a national surveillance and modelling study. Lancet Child Adolesc Health. 2022 Feb;6(2):96-105.  https://doi.org/10.1016/S2352-4642(21)00335-7.
• Carr JP, MacLennan JM, Plested E, Bratcher HB, Harrison OB, Aley PK, et al. Impact of meningococcal ACWY conjugate vaccines on pharyngeal carriage in adolescents: evidence for herd protection from the UK MenACWY programme. Clin Microbiol Infect. 2022;28(12):1649 e1- e8. https://doi.org/10.1016/j.cmi.2022.07.004
• CDC Centers for Disease Control and Prevention (Centers for Disease Control and Prevention). Meningococcal Disease Symptoms and Complications. (Geraadpleegd 5-7-2024): https://www.cdc.gov/meningococcal/symptoms/index.html). 2024.
• Conti A, Broglia G, Sacchi C, Risi F, Barone-Adesi F, Panella M. Efficacy and Safety of Quadrivalent Conjugate Meningococcal Vaccines: A Systematic Review and Meta-Analysis. Vaccines (Basel). 2023;11(1). https://doi.org/10.3390/vaccines11010178
• Knuf M, Baine Y, Bianco V, Boutriau D, Miller JM. Antibody persistence and immune memory 15 months after priming with an investigational tetravalent meningococcal tetanus toxoid conjugate vaccine (MenACWY-TT) in toddlers and young children. Hum Vaccin Immunother. 2012;8(7):866-72. https://doi.org/10.4161/hv.20229
• McMillan M, Chandrakumar A, Wang HLR, Clarke M, Sullivan TR, Andrews RM, et al. Effectiveness of Meningococcal Vaccines at Reducing Invasive Meningococcal Disease and Pharyngeal Neisseria meningitidis Carriage: A Systematic Review and Meta-analysis. Clin Infect Dis. 2021;73(3):e609-e19. https://doi.org/10.1093/cid/ciaa1733
• Middeldorp M, Steens A, Lagerweij G, van Sorge NM, Freudenburg-de Graaf W, E AMS, et al. The burden of invasive meningococcal disease in the Netherlands, 2011-2020. Vaccine. 2023;41(16):2664-70. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2023.03.017
• Miellet WR, Pluister G, Sikking M, Tappel M, Karczewski J, Visser LJ, et al. Surveillance of Neisseria meningitidis carriage four years after menACWY vaccine implementation in the Netherlands reveals decline in vaccine-type and rise in genogroup e circulation. Vaccine. 2023;41(34):4927-32. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2023.06.078
• Ohm M, Hahne SJM, van der Ende A, Sanders EAM, Berbers GAM, Ruijs WLM, et al. Vaccine Impact and Effectiveness of Meningococcal Serogroup ACWY Conjugate Vaccine Implementation in the Netherlands: A Nationwide Surveillance Study. Clin Infect Dis. 2022;74(12):2173-80. https://doi.org/10.1093/cid/ciab791
• Ohm M, van Rooijen DM, Bonacic Marinovic AA, van Ravenhorst MB, van der Heiden M, Buisman AM, et al. Different Long-Term Duration of Seroprotection against Neisseria meningitidis in Adolescents and Middle-Aged Adults after a Single Meningococcal ACWY Conjugate Vaccination in The Netherlands. Vaccines (Basel). 2020;8(4). https://doi.org/10.3390/vaccines8040624
• Ohm M, van Straalen JW, de Joode-Smink G, van Montfrans J, Bartels M, van Wildenbeest JG, et al. Meningococcal ACWY conjugate vaccine immunogenicity in adolescents with primary or secondary immune deficiencies, a prospective observational cohort study. Pediatr Rheumatol Online J. 2023;21(1):73. https://doi.org/10.1186/s12969-023-00846-3
• Piazza FM, Virta M, Paassilta M, Ukkonen B, Ahonen A, Esteves-Jaramillo A, et al. Immunogenicity and safety of an investigational quadrivalent meningococcal conjugate vaccine administered as a booster dose in children vaccinated against meningococcal disease 3 years earlier as toddlers: A Phase III, open-label, multi-center study. Hum Vaccin Immunother. 2022;18(1):1-10. https://doi.org/10.1080/21645515.2021.1902701
• RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu ). Het Rijksvaccinatieprogramma in Nederland. Surveillance en ontwikkelingen in 2023-2024. 30 januari 2025. Beschikbaar via: https://www.rivm.nl/publicaties/national-immunisation-programme-in-netherlands-surveillance-and-developments-in-2023.
• Robertson CA, Jacqmein J, Selmani A, Galarza K, Oster P. Immunogenicity and safety of a quadrivalent meningococcal conjugate vaccine (MenACYW-TT) administered as a booster to adults aged >/=59 years: A phase III randomized study. Hum Vaccin Immunother. 2023;19(1):2160600. https://doi.org/10.1080/21645515.2022.2160600
• San Francisco Ramos A, Isitt C, Athaide S, Ladhani SN, Andrews NJ, Townsend-Payne K, et al. Propositive follow-up: Long-term immune responses to the 4CMenB and MenACWY vaccines in people living with HIV. HIV Med. 2024;25(3):370-80. https://doi.org/10.1111/hiv.13586
• Taha MK, Weil-Olivier C, Bouee S, Emery C, Nachbaur G, Pribil C, et al. Risk factors for invasive meningococcal disease: a retrospective analysis of the French national public health insurance database. Hum Vaccin Immunother. 2021;17(6):1858-66. https://doi.org/10.1080/21645515.2020.1849518
• Tipton M, Daly W, Senders S, Block SL, Lattanzi M, Mzolo T, et al. MenACWY-CRM conjugate vaccine booster dose given 4-6 years after priming: Results from a phase IIIb, multicenter, open label study in adolescents and adults. Vaccine. 2019;37(42):6171-9. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2019.08.065