Infecties veroorzaakt door Corynebacterium ulcerans en andere zoönotische Corynebacterium species

Bijlage bij LCI-richtlijn Difterie 

Behalve door C. diphtheriae kan klinische difterie ook worden veroorzaakt door C. ulcerans. Ook C. ulcerans kan door de aanwezigheid van een lysogene bacteriofaag een exotoxine produceren dat dezelfde effecten heeft als het exotoxine van C. diphtheriae en dat daarvan structureel slechts zeer weinig verschilt.

Humane infecties veroorzaakt door C. ulcerans (en de andere zoönotische species C. pseudotuberculosis, C. ramonii en C. sylvaticum) vormen epidemiologisch een volkomen ander, en naar zijn aard veel geringer, probleem voor de publieke gezondheid dan infecties door C. diphtheriae. 

Deze bijlage heeft verder uitsluitend betrekking op C. ulcerans en andere zoönotische Corynebacterium species. 

Voor de volgende onderwerpen wordt verwezen naar de richtlijn Difterie omdat de informatie daarover voor C. ulcerans niet wezenlijk afwijkt:

  • pathogenese
  • incubatieperiode
  • ziekteverschijnselen
  • complicaties 
  • groepen met risico op ernstig verloop
  • natuurlijke en geïnduceerde immuniteit tegen het exotoxine
  • actieve en passieve immunisatie
  • meldingscriteria
  • behandeling

Ziekte & Besmettelijkheid

Verwekker

Ook C. ulcerans is een grampositieve, niet beweeglijke, staafvormige bacterie die aan één uiteinde een verdikking heeft, waardoor het beeld van een knots ontstaat (korunh: knots). 

Reservoir

Terwijl C. diphtheriae een exclusief humaan pathogeen is, hebben infecties door C. ulcerans juist altijd een dierlijke oorsprong. C. ulcerans is dus een zoönotische ziekteverwekker. De mens is een ‘dead end host’. Niet heel duidelijk is uit de literatuur en uit bekende casuïstiek hoe virulent C. ulcerans is voor de dieren zelf die als (mogelijke) bron voor de mens hebben gefungeerd. Veel zoogdieren fungeren als reservoir voor C. ulcerans. Toxigene C. ulcerans is gevonden bij een hele reeks zoogdiersoorten, waaronder:

  • Katten en honden (Abbott 2020; de Zoysa 2005).
  • Paarden (Zendri 2021).
  • Runderen (Hart 2009). 
  • Varkens (Schuhegger 2009) 
  • Wilde zwijnen en reeën (Eisenberg 2014). 
  • Egels (Berger 2019; Martel 2020)

Aanwezigheid van C. ulcerans wordt met nog meer zoogdiersoorten in verband gebracht (Katsukawa 2016). Bij katten en honden koloniseert C. ulcerans de keel en de neus. Saeki et al (Saeki 2015) onderzochten 38 huiskatten op aanwezigheid van C. ulcerans. Twee katten bleken positief. Er zijn aanwijzingen (maar nog geen hard bewijs) dat C. ulcerans bij honden en katten als een commensaal kan worden beschouwd (Katsukawa, 2016). In hoeverre het hier om toxigene stammen gaat is niet bekend.

Ziekteverschijnselen bij dieren

Onderstaande informatie is ontleend aan: Van Elk AW. Corynebacterium ulcerans. Bachelor thesis Veterinary medicine, Utrecht University, 2023.

 

C. ulcerans kan net als bij mensen ziekten veroorzaken bij katten en honden. Bij honden en katten is bekend dat C. ulcerans luchtweginfecties, zoals bronchopneumonie en chronische rhinitis, kan veroorzaken (Abbott 2020; Carfora 2018). De chronische rhinitis uit zich door een loopneus en is beschreven als sereuze en bloederige neusuitvloeiing. Vooral bij chronische loopneus moet C. ulcerans worden overwogen. Via de neusuitvloeiing kan het slijm dat het zieke dier produceert verantwoordelijk zijn voor de overdracht van de bacterie van het dier naar de eigenaar van het dier (Saeki 2015). Vooral bij katten worden regelmatig respiratoire C. ulcerans-infecties beschreven (Abbott 2020; Saeki 2015; Wake 2021). 

Naast respiratoire infecties komt ook cutane difterie regelmatig voor bij honden en katten (Moore 2015). Hoewel er veel respiratoire gevallen zijn gemeld wordt C. ulcerans bij katten en honden meestal geassocieerd met cutane difterie (Moore 2015). Bij het vergelijken van casusrapporten van C. ulcerans-infecties bij katten en honden, betreft iets meer dan de helft huidlaesies als gevolg van C. ulcerans (Carfora 2018; Haywood 2017; Hogg 2009; Katsukawa 2016; Monaco 2017; Othieno 2019). Bij katten lijken respiratoire C. ulcerans-infecties echter vaker voor te komen (Abbott 2020; Saeki 2015; Wake 2021). Bovendien vertonen veel dieren zowel huid- als ademhalingssymptomen, zoals zweren en loopneus. 

 

Cutane difterie bij dieren 

Symptomen van cutane difterie zijn ulceraties van de huid en slijmvliezen (Abbott 2020). Zweren veroorzaakt door C. ulcerans geven een karakteristiek beeld van zweren met opgerolde randen (Moore 2015). Andere symptomen kunnen erytheem en oedeem rond de aangedane plek zijn (Moore 2015). Het kenmerkende pseudomembraan kan ook aanwezig zijn op de zweren (Moore 2015). Een mogelijkheid die moet worden overwogen, is dat andere pathogene organismen kunnen bijdragen aan de klinische symptomen die dieren vertonen (Abbott 2020). 

 

Literatuur

  • Abbott, Y., Efstratiou, A., Brennan, G., Hallanan, S., Leggett, B., Leonard, F.C., Markey, B.K., Tuite, C., Fry, N.K., 2020. Toxigenic Corynebacterium ulcerans associated with upper respiratory infections in cats and dogs. J Small Anim Pract 61, 554–560. https://doi.org/10.1111/jsap.13185.
  • Carfora, V., Scarampella, F., Iurescia, M., Donati, V., Stravino, F., Lorenzetti, S., Menichini, E., Franco, A., Caprioli, A., Battisti, A., 2018. Non-toxigenic Corynebacterium ulcerans sequence types 325 and 339 isolated from two dogs with ulcerative lesions in Italy. J VET Diagn Invest 30, 447–450. https://doi.org/10.1177/1040638718764786.
  • Haywood, M.J., Vijendren, A., Acharya, V., Mulla, R., Panesar, M.J., 2017. Multidisciplinary approach to the management of a case of classical respiratory diphtheria requiring percutaneous endoscopic gastrostomy feeding. Case Reports 2017, bcr2016218408. https://doi.org/10.1136/bcr-2016-218408.
  • Hogg, R.A., Wessels, J., Hart, J., Efstratiou, A., De Zoysa, A., Mann, G., Allen, T., Pritchard, G.C., 2009. Possible zoonotic transmission of toxigenic Corynebacterium ulcerans from companion animals in a human case of fatal diphtheria. Vet Rec 165, 691–692.
  • Katsukawa, C., Komiya, T., Umeda, K., Goto, M., Yanai, T., Takahashi, M., Yamamoto, A., Iwaki, M., 2016. Toxigenic Corynebacterium ulcerans isolated from a hunting dog and its diphtheria toxin antibody titer. Microbiol Immunol 60, 177–186. https://doi.org/10.1111/1348-0421.12364.
  • Monaco, M., Sacchi, A.R., Scotti, M., Mancini, F., Riccio, C., Errico, G., Ratti, G., Bondi, F., Ciervo, A., Pantosti, A., 2017. Respiratory diphtheria due to Corynebacterium ulcerans transmitted by a companion dog, Italy 2014. Infection 45, 903–905. https://doi.org/10.1007/s15010-017-1040-1.
  • Moore, L.S.P., Leslie, A., Meltzer, M., Sandison, A., Efstratiou, A., Sriskandan, S., 2015. Corynebacterium ulcerans cutaneous diphtheria. Lancet Infect Dis 15, 1100–1107. https://doi.org/10.1016/S1473-3099(15)00225-X.
  • Othieno, R., Mark, K., Etherson, M., Foster, G., Murray, S., Kalima, P., Fry, N.K., Cameron, C., Strachan, J., 2019. A case of cutaneous toxigenic Corynebacterium ulcerans likely acquired from a domestic dog. Access Microbiol 1, e000025. https://doi.org/10.1099/acmi.0.000025.
  • Saeki, J., KATSUKAWA, C., MATSUBAYASHI, M., NAKANISHI, H., FURUYA, M., TANI, H., SASAI, K., 2015. The detection of toxigenic Corynebacterium ulcerans from cats with nasal inflammation in Japan. Epidemiol Infect 143, 2660–2665. https://doi.org/10.1017/S0950268814003550.
  • Wake, K., Kikuchi, J., Uchida, M., Nemoto, M., Kaji, Y., Yokoyama, T., Suzuki, H., Fukushima, A., Yamamoto, A., Iwaki, M., Ono, K., 2021. Transmission of toxigenic Corynebacterium ulcerans infection with airway obstruction from cats to a human. Acute Med Surg 8, e705. https://doi.org/10.1002/ams2.705

Besmettingsweg

Overdracht van mens op mens is voor zover bekend nog nooit met zekerheid beschreven. Bij humane patiënten met C. ulcerans-infectie is C. ulcerans is uit de keelholte van hun honden en katten geïsoleerd. Nauw contact met hun huisdier was voor deze patiënten de meest waarschijnlijke transmissieweg, direct of indirect wegens besmetting van de omgeving van het dier – Corynebacteriën kunnen immers in de omgeving goed overleven. C. ulcerans infecteert bij runderen de uier en kan via consumptie van ongepasteuriseerde melk worden overgedragen op de mens. 

Risicogroepen 

Verhoogde kans op infectie

Niet- of onvolledig gevaccineerde personen (onder wie personen geboren voor 1950) lopen een verhoogde kans op een infectie met een toxinevormende stam als zij (al dan niet beroepsmatig) direct contact hebben met zoogdieren die drager zijn van de bacterie of een infectie met C. ulcerans hebben, zowel in Nederland als in het buitenland. 

Epidemiologie

Humane infecties door C. ulcerans komen waarschijnlijk wereldwijd voor. Over het vóórkomen van humane infecties met C. ulcerans in Nederland is niet heel veel bekend omdat deze verwekker onder de voormalige Infectieziektewet tot 2009 niet meldingsplichtig was. RIVM-IDS heeft sinds 2000 driemaal een toxigene C. ulcerans-stam ontvangen. In geen van deze gevallen werd een bron aangetoond. 

Preventie

Algemene preventieve maatregelen

De meerwaarde van het vermijden van rauwe, ongepasteuriseerde koe-, paarden-, geiten- en schapenmelk of producten waarin dit is verwerkt, is onbekend, omdat geen goede gegevens beschikbaar zijn over het vóórkomen van C. ulcerans bij dieren in Nederland. In verband met blootstellingskans op andere zoönotische pathogenen (Listeria, EHEC etc) dient consumptie hiervan bij voorkeur vermeden te worden.

Maatregelen

Meldingsplicht veterinair

Er bestaat geen meldingsplicht voor dierenartsen van infecties van C. ulcerans bij dieren. 

Bronopsporing

Brononderzoek is zelden zinvol, omdat de bacterie in Nederland mogelijk bij >10% van honden en katten en daarnaast bij landbouwhuisdieren als commensaal voorkomt. Exacte cijfers ontbreken echter. Omdat blootstelling dus frequent moet voorkomen en meldingen van infectie met toxigene C. ulcerans betrekkelijk zeldzaam zijn leidt opsporen van de bron bij een zelden voorkomende humane melding bijna nooit tot enig handelingsperspectief aan de veterinaire kant. Bovendien is het afnemen van materialen voor onderzoek met name voor katten zeer belastend.

Contactonderzoek en verdere maatregelen

Laboratoriumonderzoek bij humane contacten van de patiënt is niet zinvol. 

De GGD doet wel navraag naar mogelijk aan eenzelfde bron blootgestelden mét klachten en neemt bij hen materiaal voor laboratoriumonderzoek af. Indien positief moeten zij worden behandeld. 

Verdere maatregelen in de publieke ruimte (isolatie buiten het ziekenhuis, profylaxe, wering van kindercentrum of school na klinisch herstel, vaccinatie) zijn gezien het verwaarloosbare risico voor contacten niet nodig.

In bijzondere omstandigheden kan de GGD in overleg met LCI en/of met veterinaire deskundigen anders besluiten.

Inschakelen van andere instanties

In het algemeen niet nodig. Desgewenst kan worden overlegd met de NVWA (dieren) of LCI (humane infecties). In de meeste gevallen wordt het niet zinvol geacht om honden en katten in de nabije omgeving van de patiënt te bemonsteren.

Onderbouwing

Onderzoek bij contacten van de indexpatiënt met een infectie door C. ulcerans

In PubMed is gezocht met als zoekterm: ulcerans [ti/ab]. Dit leverde 112 artikelen over C. ulcerans op. Omdat zich hieronder geen systematische review bevond werden alle artikelen met beschrijving van een of meer casussen van infectie met C. ulcerans geselecteerd. Van de 50 gevonden artikelen werden er 49 doorzocht op informatie over contactonderzoek bij de mens. Van één artikel kon de volledige tekst niet worden gedownload. In 17 artikelen was in het geheel geen informatie te vinden over laboratoriumonderzoek onder contacten van de indexpatiënt(en). De overige 32 artikelen bevatten daarover minimaal enige informatie. De meeste gevonden stammen waren toxigeen en veroorzaakten merendeels (22 artikelen) respiratoire difterie. 

In 3 artikelen werden de contacten wel geïnventariseerd maar niet bemonsterd.

In 11 artikelen werd labonderzoek bij contacten verricht maar werden aard en aantal van de onderzochte personen niet vermeld. In deze 11 artikelen testten de contacten allen negatief. 

In 18 artikelen werden in totaal 298 contacten getest (spreiding 1-88). Onder hen werd bij 2 personen, beiden asymptomatisch, C. ulcerans aangetoond. Beide personen waren huisgenoot van de indexpatiënt zodat blootstelling aan dezelfde bron de waarschijnlijkste verklaring voor hun besmetting was, maar contactbesmetting door de index kan ook niet helemaal worden uitgesloten.

De conclusie uit het bovenstaande is dat overdracht van mens-op-mens waarschijnlijk niet plaatsvindt, en is indien het toch zou vóórkomen buitengewoon zeldzaam.

Wat opviel in de besproken literatuur is dat de auteurs bij hun beschrijving van contactonderzoek doorgaans geen duidelijk onderscheid maken tussen contacten van de indexpatiënt en de contacten van een (mogelijke) bron. Omdat vrijwel iedereen die werd onderzocht negatief testte kan indirect worden geconcludeerd dat ook contacten met een (mogelijke) bron slechts zelden aanleiding geven tot een besmetting of een infectie.

Literatuur

  • Aaron L, Heurtebise F, Bachelier MN, Guimard Y. [Pseudomembranous diphtheria caused by Corynebacterium ulcerans]. La Revue de medecine interne. 2006;27(4):333-5.
  • Anonymus. Respiratory diphtheria caused by Corynebacterium ulcerans--Terre Haute, Indiana, 1996. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 1997 Vol. 46 Issue 15 Pages 330-2.
  • Anonymus. Respiratory diphtheria-like illness caused by toxigenic Corynebacterium ulcerans --- Idaho, 2010. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2011 Vol. 60 Issue 3 Pages 77.
  • Anonymus. Three cases of toxigenic Corynebacterium ulcerans infection. Commun Dis Rep CDR Wkly 2000 Vol. 10 Issue 6 Pages 49, 52.
  • Berger A, Boschert V, Konrad R, Schmidt-Wieland T, Hörmansdorfer S, Eddicks M, et al. Two cases of cutaneous diphtheria associated with occupational pig contact in Germany. Zoonoses Public Health. 2013;60(8):539-42.
  • Berger A, Huber I, Merbecks SS, Ehrhard I, Konrad R, Hörmansdorfer S, et al. Toxigenic Corynebacterium ulcerans in woman and cat. Emerging infectious diseases. 2011;17(9):1767-9.
  • Berger A, Mazick A, Hoermansdorfer S, Hellenbrand W, Mertens E, Pallasch G, et al. Toxigenic Corynebacterium ulcerans causing exudative otitis externa in a man and his pet dog. International journal of medical microbiology: IJMM. 2016;306(8 Suppl 1):iii-vi.
  • Bostock AD, Gilbert FR, Lewis D, Smith DC. Corynebacterium ulcerans infection associated with untreated milk. The Journal of infection. 1984;9(3):286-8.
  • Chu MM, Bennett MR, Harrison A, Cardozo A. A case of life-threatening airway obstruction caused by acute diphtheria infection in the United Kingdom. Cureus. 2021;13(11):e19675. 
  • Corti MA, Bloemberg GV, Borelli S, Kutzner H, Eich G, Hoelzle L, et al. Rare human skin infection with Corynebacterium ulcerans: transmission by a domestic cat. Infection. 2012;40(5):575-8.
  • de Carpentier JP, Flanagan PM, Singh IP, Timms MS, Nassar WY. Nasopharyngeal Corynebacterium ulcerans - a different diphtheria. J Laryngol Otol. 1992;106(9):824-6. 
  • Detemmerman L, Rousseaux D, Efstratiou A, Schirvel C, Emmerechts K, Wybo I, et al. Toxigenic Corynebacterium ulcerans in human and non-toxigenic Corynebacterium diphtheriae in cat. New microbes and new infections. 2013;1(1):18-9.
  • Elden S, Coole L, Efstratiou A, Doshi N. Laboratory-confirmed case of toxigenic Corynebacterium ulcerans. Euro surveillance : bulletin Europeen sur les maladies transmissibles = European communicable disease bulletin. 2007;12(3):E070329.3.
  • Fuursted K, Søes LM, Crewe BT, Stegger M, Andersen PS, Christensen JJ. Non-toxigenic tox gene-bearing Corynebacterium ulcerans in a traumatic ulcer from a human case and his asymptomatic dog. Microbes and infection. 2015;17(10):717-9.
  • Hatanaka A, Tsunoda A, Okamoto M, Ooe K, Nakamura A, Miyakoshi M, et al. Corynebacterium ulcerans diphtheria in Japan. Emerging infectious diseases. 2003;9(6):752-3.
  • Haywood MJ, Vijendren A, Acharya V, Mulla R, Panesar MJ. Multidisciplinary approach to the management of a case of classical respiratory diphtheria requiring percutaneous endoscopic gastrostomy feeding. BMJ case reports. 2017;2017.
  • Hoefer A, Herrera-León S, Domínguez L, Gavín MO, Romero B, Piedra XBA, et al. Zoonotic Transmission of Diphtheria from Domestic Animal Reservoir, Spain. Emerging infectious diseases. 2022;28(6):1257-60.
  • Hogg RA, Wessels J, Hart J, Efstratiou A, De Zoysa A, Mann G, et al. Possible zoonotic transmission of toxigenic Corynebacterium ulcerans from companion animals in a human case of fatal diphtheria. Vet Rec. 2009;165(23):691-2.
  • Hust MH, Metzler B, Schubert U, Weidhase A, Seuffer RH. [Toxic diphtheria caused by Corynebacterium ulcerans]. Dtsch Med Wochenschr. 1994;119(15):548-52.
  • Jenssen C, Schwede I, Neumann V, Pietsch C, Handrick W. [Skin and soft tissue infections due to Corynebacterium ulcerans - case reports]. Dtsch Med Wochenschr. 2017;142(21):1609-12.
  • Kaufmann D, Ott P, Ruegg C. Laryngopharyngitis by Corynebacterium ulcerans. Infection. 2002;30(3):168-70.
  • Konrad R, Hormansdorfer S, Sing A. Possible human-to-human transmission of toxigenic Corynebacterium ulcerans. Clinical microbiology and infection. 2015;21(8):768-71.
  • Lartigue MF, Monnet X, Le Flèche A, Grimont PA, Benet JJ, Durrbach A, et al. Corynebacterium ulcerans in an immunocompromised patient with diphtheria and her dog. J Clin Microbiol. 2005;43(2):999-1001.
  • Leitz N, Leitz Z, Schaller M. Unwanted baggage. BMJ case reports. 2013;2013.
  • Mattos-Guaraldi AL, Sampaio JL, Santos CS, Pimenta FP, Pereira GA, Pacheco LG, et al. First detection of Corynebacterium ulcerans producing a diphtheria-like toxin in a case of human with pulmonary infection in the Rio de Janeiro metropolitan area, Brazil. Memorias do Instituto Oswaldo Cruz. 2008;103(4):396-400.
  • Meers PD. A case of classical diphtheria, and other infections due to Corynebacterium ulcerans. The Journal of infection. 1979;1(2):139-42.
  • Meinel DM, Konrad R, Berger A, König C, Schmidt-Wieland T, Hogardt M, et al. Zoonotic transmission of toxigenic Corynebacterium ulcerans strain, Germany, 2012. Emerging infectious diseases. 2015;21(2):356-8.
  • Monaco M, Sacchi AR, Scotti M, Mancini F, Riccio C, Errico G, et al. Respiratory diphtheria due to Corynebacterium ulcerans transmitted by a companion dog, Italy 2014. Infection. 2017;45(6):903-5.
  • Moore LSP, Leslie A, Meltzer M, Sandison A, Efstratiou A, Sriskandan S. Corynebacterium ulcerans cutaneous diphtheria. The Lancet Infectious diseases. 2015;15(9):1100-7.
  • Nureki SI, Miyazaki E, Matsuno O, Takenaka R, Ando M, Kumamoto T, et al. Corynebacterium ulcerans infection of the lung mimicking the histology of Churg-Strauss syndrome. Chest. 2007;131(4):1237-9.
  • Othieno R, Mark K, Etherson M, Foster G, Murray S, Kalima P, et al. A case of cutaneous toxigenic Corynebacterium ulcerans likely acquired from a domestic dog. Access microbiology. 2019;1(7):e000025.
  • Otsuji K, Fukuda K, Endo T, Shimizu S, Harayama N, Ogawa M, et al. The first fatal case of Corynebacterium ulcerans infection in Japan. JMM case reports. 2017;4(8):e005106.
  • Patil SM, Beck PP, Nelson TB, Acevedo AB, Roland W. Prepatellar Bursitis with Abscess due to Corynebacterium ulcerans. Case reports in orthopedics. 2021;2021:3507672.
  • Pers C. Infection due to Corynebacterium ulcerans, producing diphtheria-toxin - a case-report from Denmark. Acta Pathologica Microbiologica Et Immunologica Scandinavica Section B-Microbiology. 1987;95(6):361-2.
  • Putong N, Agustin G, Pasubillo M, Miyagi K, Dimaano EM. Diphtheria-like Illness due to Corynebacterium ulcerans infection. Tropical medicine and health. 2011;39(1):1-2.
  • Sangal V, Nieminen L, Weinhardt B, Raeside J, Tucker NP, Florea CD, et al. Diphtheria-like disease caused by toxigenic Corynebacterium ulcerans strain. Emerging infectious diseases. 2014;20(7):1257-8.
  • Taylor J, Saveedra-Campos M, Harwood D, Pritchard G, Raphaely N, Kapadia S, et al. Toxigenic Corynebacterium ulcerans infection in a veterinary student in London, United Kingdom, May 2010. Eurosurveillance. 2010;15(31):8-10.
  • Tiwari TS, Golaz A, Yu DT, Ehresmann KR, Jones TF, Hill HE, et al. Investigations of 2 cases of diphtheria-like illness due to toxigenic Corynebacterium ulcerans. Clinical infectious diseases : an official publication of the Infectious Diseases Society of America. 2008;46(3):395-401.
  • Urakawa T, Seto J, Yamamoto A, Nakajima T, Goto S. Subcutaneous abscess formation in the upper extremity caused by toxigenic Corynebacterium ulcerans. Journal of medical microbiology. 2013;62(Pt 3):489-93.
  • van Dam AP, Schippers EF, Visser LG, Peek N, Swaan CM, Kuijper EJ. [A case of diphtheria in the Netherlands due to an infection with Corynebacterium ulcerans]. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde. 2003;147(9):403-6.
  • Vandentorren S, Guiso N, Badell E, Boisrenoult P, Micaelo M, Troché G, et al. Toxigenic Corynebacterium ulcerans in a fatal human case and her feline contacts, France, March 2014. Euro surveillance : bulletin Europeen sur les maladies transmissibles = European communicable disease bulletin. 2014;19(38).
  • Wagner J, Ignatius R, Voss S, Höpfner V, Ehlers S, Funke G, et al. Infection of the skin caused by Corynebacterium ulcerans and mimicking classical cutaneous diphtheria. Clinical infectious diseases : an official publication of the Infectious Diseases Society of America. 2001;33(9):1598-600.
  • Wake K, Kikuchi J, Uchida M, Nemoto M, Kaji Y, Yokoyama T, et al. Transmission of toxigenic Corynebacterium ulcerans infection with airway obstruction from cats to a human. Acute medicine & surgery. 2021;8(1):e705.
  • Weil LM, Butler C, Howell KR, Sharr S, Paley GL, Huang AJW, et al. Conjunctivitis caused by toxigenic Corynebacterium ulcerans - Missouri, 2018. MMWR Morbidity and mortality weekly report. 2019;68(27):615-6.
  • Wellinghausen N, Sing A, Kern WV, Perner S, Marre R, Rentschler J. A fatal case of necrotizing sinusitis due to toxigenic Corynebacterium ulcerans. International journal of medical microbiology : IJMM. 2002;292(1):59-63.
  • Yasuda I, Matsuyama H, Ishifuji T, Yamashita Y, Takaki M, Morimoto K, et al. Severe pneumonia caused by toxigenic Corynebacterium ulcerans infection, Japan. Emerging infectious diseases. 2018;24(3):588-91.
  • Yoshimura Y, Tachikawa N, Komiya T, Yamamoto A. A case report and epidemiological investigation of axillary lymph node abscess caused by Corynebacterium ulcerans in an HIV-1-positive patient. Epidemiology and infection. 2014;142(7):1541-4.